I Kapitan Tinung yang peka buntuk da
ring mangasalapi ketang balaya’na;
i Kapitana Ines, banal nang asawa
mapanya’p yang tau at mapaglimus ya.
At deti ila ring ibpa na at indu
ning bugtung dang anak a Luisang malagu
ing anggang palayo binye ra’t sinuyu
layun pepagaral king sukat abalu.
I Luisa komanggi yang balinkinitan
mabilug a lupa, malapad a kanwan
mata na mapundat, arung karaniwan,
asbuk na at labi bage la king letyan.
Ing bwak nang matuling miraras king sakung
ala yang keliwan king metung a pandung,
gamat, takde, pago, salu, batal, tundun
pawang pamilugan, kaya babye nayun.
Manuel at Antonio maybe lang megaral,
masampat karelang pamikaluguran
ibat king simula, anting mibutnulan
itang dalise rang adwang pilubluban.
Deting baintau I Luisa ikit de
king metung a pyestang inyang misan binye
nang Kapitan Joaquin king masiglang bale
ra keta Sulipan, ning kailugan dane.
Upaya ning sinta misan pa meyakit
sumibul at datang king metung mung saglit,
ena male man ning kaburyan at isip
bigla nyang milulan, king pusu mitirik.
Iti yang milyari: mikuyug ayadwa
Manuel at Antonio kabud la milsinta
e ra tinaptinapan, keting mamung Luisa;
lugud da minlaus king pusu’t kaladwa!
King metung a lele, inyang mipayapa
iting labu-labu, atyu’t makaragsa
i Antonio babad king dakal a daya
at mangisnawa pa bista’t bagya-bagya.
Lalwa’na arap na i Luisa nang mutya,
kabang i Manuel ‘tiu sasapnwa’neng yatna
king kayling gamat, buntuk nang maputla,
at maginalu na, nganang migsalita:
“Adios, Luisa, e mu sana pagsalbatan
iting maranun a ka’kung kamatayan,
pinlwalu ra kayu, pinlwalu keng tibwan!
saka banayad neng keta inarapan
ing makakaul nang kuyug at sasabyan:
“Oyan i Luisa, ay! keka yang luguran
uli ku’t uli mu, ali e paburyan”?
saka ne migpyak ing minlunga king tapang.
~ Don Monico R. Mercado ning Guagua, Indung Kapampangan
Mayu 4, 1875 - Eneru 26, 1953
***
Ding mapilang sunis a makatampuk king aldo ayni meyandam la king makaba nang kapaglalangan ning metung a tune pekapun at talasuyu ning Indung Tibwan at Amanung Siswan, nung e man ning mabilug a bangsa tamu. Meyagtal la reti karing mapilang bilungan ning aklat, “Kapampangan Writing” nang Dr. Evangelina H. Lacson a magparangal e mu karing talasulat ata watas a Kapampangan nung e mu naman king Amanu at laganas a kalinangang Kapampangan.
King Duminggung ini, paslagan ne ning Kapisik ing metung karing peka-matenakang pekapun at watas/talasulat a supling ning Balen Wawa o Guagua king bulan ning keyang kepanganakan. Megi ya namang metung karing bantug a kayagum ning Akademyang Kapampangan o AKKAP at kadane da ri Diosdado P. Macapagal, Amado M. Yuzon, Jose M. Gallardo at ning pun ding menatagan – Don Zoilo J. Hilario.
Migmula ing kasuywan na king balayan Don Monico R. Mercado inyang miyalal ya anting talapanalakaran para king mumunang dane (1st District) ning Indung Kapampangan king Mumunang-diling Laguma ning Pilipinas. Megi yang talapanalakaran makatadwang ukdu. Mituburan yang maging talapanalakaran mu naman para king lalawigan ning Lanao kapamilatan nang Governor General Henry L. Stimson king banwang 1925.
Sinulat ya i Mercado karing amanung Kastila at Kapampangan. Ing keyang “Ketang Milabas”, metung a makabang salese king sunis, makaparikil ya king lumpungan a meganap king Porak, ning lalawigan tamu. Ing kegiwan na anting watas lakwas metangal inyang sinulat yang parangal para king pangayangu na bye Felix Napao Galura a mipamagatanang “Ing Bye ning Tau” kanitang banwang 1919.
Mepatad ya inawa i Monico R. Mercado kanitang Eneru 26, 1953.
***
Dake Talabaldugan:
1. aslâm – (palagyu) tiltilang gawa king pepaslam a sabo ning sasa, atbu, buku o atbu. English – vinegar. Alimbawa king pamangamit: “E ganap ing pamamangan ding Kapampangan nung ala lang titiltilang aslâm.’”
2. aslâg – (palagyu) sala, kinang, kislap. English – light, effulgence, luminance. Alimbawa king pamangamit: “King aslâg ning munag at pasilim a gatpanapun karin mayayakit ing legwan ning lawlta.”
3. aslât – (palagyu) siwang o busbus king lande. English – slits on bamboo or any wooden flooring used to drop or throw in liquid or solid waste. Alimbawa king pamangamit: “Mi-aslât ya bitis ing dalo dang dayu ri Ating inya sa’t asno karine kaya.”
4. askâd – (palagyu) syas o kesyasan. English – stiffness, hardness. Alimbawa king pamangamit: “Meng-askâd ya batal ing punbaranggay manibat inyang mipuk ya king alalan.”
5. astâ¹ – (palagyu) tikdo, talakad, pamikakatawan, aske. English – posture, pose, physique. Alimbawa king pamangamit: “Masanting ya astâ ing anak nang baintaung Pasyu, inya arakap ne kapanamdaman ing dalagitang anak nang Porung.”
6. astâ² – (palagyu) kimut o pangimut, galo. English – moves, characteristic action. Alimbawa king pamangamit: “Mayayakit king astâ ning tau nung makananu ya pangaturu.”
Kasebyang Kapampangan: Maralas a sasabyan da reng kabalen ing “masukal ku lub o maskup o saskup ku salu”. Buri dang sabyan kaniti mayayalingasngas la kapanamdaman o sasakit la pilibluban pauli ning malilyari karelang makakamwa o makasumami o nanu mang bage e mayap. Alimbawa king pamangamit: “Ing sukal na lub Biring yang makak-askup king pilubluban nang Pilo uli ning maragul nang pakamal para kaya.”
***
Agkatan da kang mambag o midake nanu mang Kapampangan a kawatasan, sanese, sisti, kasuryan o nanu mang dikil king Kapampangan. Pakiparala king email address, garciakragi@yahoo.com o iyaus o i-text king +639196940224. Nung karapatdapat ya’t makayagpang king dalerayang tuntunang Kapisik, masa kang milimbag ya sanu man kareng tutuking dangka ning Kapisik. Ipisik me, abe!