Ernesto D. Lariosa
San Fernando, Cebu
PUNO sa panglantaw ang mga mata ni Markam tumong sa pikas bungtod. Mihangad siya. Naglihok ang habol sa panganod. Giagda siya karon sa pakisusi. Kon may pako pa siya sayon ra unta paglupad ngadto sa pikas nga yuta. Gipadulhog una niya ang iyang hunahuna sa walog kay sa iyang mga tiil gikinahanglan. Apan gipahunog kalit ang iyang pangisip sa kahimungawong. Makatay-og tuod ang hunahuna sa bisan unsa apan di sa kamatuoran.
Busa gikuha niya ang iyang teleskupyo nga nagbitay sa dughan. Way masipyat sa salamin niini. Ang labing gamay makita bisan ang nagkamang nga umang sa kilid sa mga bato. Kini ang gahom sa teleskupyo nga makadakop og kamatuoran dinhi sa nawong sa yuta. Gihaklap niya ang duha ka mga mata sa teleskupyo sa iyaha. Nabunlot niyag kalit ang teleskupyo palayo sa iyang nawong kay iyang nakita ang panon sa mga unggoy. Di siya makatuo nga maoy iyang nakita ang mga unggoy sa maong bungtod. Asa diay ang mga langgam? Ah, mga kahoy nga gipuy-an sa mga unggoy maoy nanubo ug di makabatog ang mga langgam. Lahi ang bungtod sa mga langgam. Asa kaha ni niya mapalgi? Estranyo siya nga nangita sa katumanan sa iyang katuyoan.
Gitan-aw niya pagbalik ang bungtod sa iyang teleskupyo. Nahanaw ang mga unggoy. Asa kaha sila padung, wa kaha siya tiawi sa di ingon nato? Husto, kawatan ang mga unggoy nga nagpuyo ning kalibutan. Nanulhog to sila aron mangawat og mga anagon sa mga mag-uuma sa ubos. Kaluoy sa mga mag-uuma nga siphuron sa mga kawatan ang ilang kamaisan. Ang nagtarong nga mga tawo binuangan lang sa mga unggoy. Morag mikaranguot karon ang iyang riple sa kalagot. May panahon ra mo nako!
Pangitaon niya ang kalanggaman ang kalibutan niini. Apan kalit siyang nakahinuktok. May kaamgo nga mibaha sa iyang pangisip. Usa ka tingog ang iyang nadungog gikan sa usa ka bungtod. “Ayaw hilabti ang mga langgam. Sila mga buotang mga binuhat. Kabahin sila sa atong kinabuhi. Dugay ka nang kriminal, Markham!” Buot niyang pangitaon ang tingog. Apan maoy mibukhad ang pag-inusara sa iyang kaugalingong gahong sa hunahuna.
Gitan-aw niya pagbalik ang iyang teleskupyo. Hapit niya mabuhii. Kay maoy iyang nakita ang daghang mga bitin nga nanggimok lang. Mga dagko ug gagmay nagpasunding sa ilang kaugalingon naghuwat og mga mananap nga matukob. Minggimok ang iyang kaunoran. Mga bitin angayng puohon. Way giila kay ilang tukbon ug paakon ang mga binuhat nga maduol kanila kay kanunay silang gigutom. Mga maluibon ang mga bitin. Morag mikaranguot ang iyang riple sa kapungot.
Sama sa mga unggoy angay ni silang papason sa kalibutan! May kainit ang hangin nga iyang nahanggap. Gitutokan niya ang laing bungtod. Di na kinahanglan nga iyang aninawon kon unsang mga mananap ang nagpuyo niini. Mihasmag na kaniya ang kahadlok. Ang kalisang sa kamatuoran nga wa siyay mahimo sa dapit nga iyang nasum-okan.
“Kuyaw ang mga mananap, Markham,labi na dinhi ning dapita. Busa pagbantay,gamita ang imong kaigmat.” Pahinumdom niya sa iyang higala nga lumad nga si Magalen nga usa usab ka mangangayam.
Nagpanlingo si Markham. Kay siya sayod nga sa iyang pagpauli sa ubos labaw pa kabangis ang mga tawong mananap nga nagpahimus sa katawhan nga ilang nabiktima sa pagpanglupig ug pamintaha. Mikaranguot na sad ang iyang riple sa kasuko. Panimaslan niya kining mga unggoy ug bitin sa katilingban. Apan unsaon? Mangangayam lang siya! (Katapusan)