USA sa mga mahinungdanong leksyon nga atong nahibaw-an sa atong kasaysayan mao nga niadtong Agusto 26, 1896, naglakat na karon sa 119 ka tuig ang nakalabay, si Andres Bonifacio ug ang iyang mga Katipunero nigisi sa ilang mga cedula nga gi-isyu sa kagamhanang kolonyal sa Espana didto sa Balintawak aron pagsugod sa rebolusyon batok sa Espana. Ang atong mga historians wa magkasinabot sa insaktong lugar ug petsa sa maong hitabo.
Apan balik ta sa cedula. Hangtod karon, ang cedula o residence certificate nga gigisi isip simbolo sa pagsugod sa rebolusyon, ania gihapon sa atong katilingban.
Bisan si Commissioner Kim Henares sa Bureau of Internal Revenue (BIR) niingon nga way kapuslanan ang cedula gawas lang sa pagpuga sa mga magbubuhis aron makabayad og dugang buhis.
Ang bayranan sa cedula nga gikolekta sa mga kagamhanang lokal mag-agad sa kita sa nilukat og cedula. Mas dako ang income, mas dakon ang balayranan. Kadaghanan sa molukat og cedula mamakak ug paubsan ang income aron gamay da usab ang mabayad.
Bisan tuod kon gigisi kini ni Bonifacio, kinahanglanon pa man gihapon ang cedula kon ang usa ka tawo moluwat og usa ka affidavit o kaha magpanotaryo sa usa ka kontrata. Gimandoan sa balaod ang mga notaryo publiko sa pagbutang sa cedula sa matag habig sa usa ka kontrata nga iyang notaryohan.
Dihay panahon nga gitawag ang cedula nga residence certificate. Karon gitawag na kini nga community tax certificate. Apan sama sa gihapon, mas sayon ang pagtawag niinig cedula.
Unsa man ang katuyoan sa cedula? Una, mao nga usa kini ka community tax. Ikaduha, usa kini sa mga paagi sa pag-ila sa usa ka tawo tungod kay ibutang man niini ang iyang mga personal circumstances sama sa pangalan, pinuy-anan, lugar ug adlaw nga natawhan ug ang civil status. Ikatulo, gimando sa balaod nga ipresentar kini atubangan sa usa ka opisyal sa kagamhanan o kaha notaryo publiko. (Li Kwong v. Republic, 99 Phil. 439).
Apan di paigo ang cedula sa pagprobar sa identity sa usa ka tawo tungod sa kasayon ni bisan kinsa sa paglukat og cedula. Mao nga bisan duna na kay cedula, pangitaan ka pag laing identification (ID) cards sama sa driver’s license, Social Security System (SSS) ID, voter’s ID ug uban pa.
“It (community tax certificate) is a receipt prescribed by the government to be issued upon receipt of money for public purposes and is a public document, the presentation of which is sufficient to prove its contents.” (Agdeppa v. Ibe, 220 SCRA 584).
Apan di kinahanglanon ang cedula kon ang monotaryo o mo-subscribe sa usa ka dokumento mga opisyal sa kagamhanan nga tigugotan sa pagnotaryo sama sa mga government prosecutors o mga piskal.
(Ang atong paghisgut-hisgot mahitungod sa balaud madungog na matag karon ug unya sa mga tampo nga dunay punto legal ngadto sa tulomanon nga “Alang Kanimo Kapuso” nga gisibya gikan sa ala-una ngadto sa alas dos sa hapon sa sibyaan DYSS Superadyo sa RGMA network.)
(Sa mga reaksyon kang Atty. Eddie O. Barrita: E-mail: edbarrita@yahoo.com; Cell # 09165805285; Room 201, 18 Cherry Court Bldg., Gen. Maxilom Ave., Cebu City)