USA sa mga importante nga nahasulod sa walo ka agenda sa ikatulong State of the Nation Address (SONA) ni Presidente Rodrigo Duterte, mao ang pagbag-o sa atong batakang balaod nga maoy atong gituohan ngano nahimo siyang ika-16 nga Presidente nga gipili sa katawhang Pilipino.
Human nag-ilis ug liderato ang Kongresso, gibati ug kabalaka ang mga oposisyon nga basin daw, ug ang bag-ong Speaker nga si Pampanga Rep. Gloria Macapagal-Arroyo maoy himuong Prime Minister ni Presidente Duterte.
Nagdepende kini kung unsang sistema sa pederalismo ang gusto sa atong presidente, ma-parliamentary? o di kaha presidential.
Kung Parliamentary federal unicameral, pareha sa nasud Malaysia, wala na’y election presidential ang asembliya mao na’y magpili kung kinsay ilang prime minister.
Kung presidential federal, sama kini sa America, magpili ug presidente ug magpabilin ang duha ka balay balauranan kon bicameral.
Ang ato lang problema walay information drive ang atong gobyerno, sumala pa sa chairman sa consultative committee nga maoy nag-draft sa bag-ong constitution, upat nalang daw ka tuig ang termino sa presidente, ug pweden’g ma-re-elect.
Sa ato pa, presidential system? Kung mao kini, walay ikabalaka sa ang mga senador kay magpabilin ang senado, ang ilang gikabalak-an kung federal parliamentary kay kuno si Arroyo na ang mahimong prime minister?
Sa inyong pagtuo, kung federal unicameral, si GMA kaha ang himuong Prime Minister ni Presidente Duterte? Duda ko dili, siya gyud?
Dapat ilatag sa atong gobyerno kung unsang klase nga federal ang gusto natong ikambiyo sa unitary nga sistema sa atong gobyerno karon, aron kung moabot na ang plebisito, husto na sa kahibalo ang katawhan kung gusto ba nila ang pederalismo nga gobyerno o dili.
Pero nia pa’y dakong problema, mura’g di gyud makalusot sa senado ang pederalismo tungod kay nagkihanglan kini’g 'two third votes' sa senado, buot ipasabot nga 18 ka botos ang gikinihanglan una kini makalusot sa hawanan sa senado.