Garcia: Albug pa mu rin! (There is flooding still!)

DING panas lambale

Menik na la king tukuran

Ding ipas king basura

King dalig la migkumpulan

Ring asu sinampa la

King banggera ning kubu

Ring kuting bibitbitan nala

Ning imang pusang kule abu

Ring sugpu gagatal na la

Manaya nang tumas ing danum

Panga ing dayat at sapa migpante na

Timawa na la kakinis ning dalumdum

Makanyan la mu naman ring ema

Bangus at talangka

E nala maybug maka panaya

Bang agnan-agnan mabating na la

Malagwa lang milage’t mitalakad

Ding lambat at paktang

Bang agyang makananu mu

Ring tau atin lang ayabling asan

Makatali no ring bubungan

Metabasan nala ring tanaman

Makasangkayu na ing egana-gana

Pelalung pamangan at imalan

Makaadya na la ring sabla

Bukud king makigabung manasan

Ding inutang na rugung similya

Ume nang manyud misanan

Kabang sabla manaya king bulus

Miyabe-yabe la’t memangadi

King Guinu megmakalunus

“Ikayu na pung bala kekami”

Ngening maliswas ya ing panaun

Anti mu naman ring animal at tau

I-Congressman pete ne ing kayang aircon

King bale ng batu keta king subdivision

~ OYAN NA ING BULUS!

Marcélo Bátac Lácap III

***

Ala pa mu ring maragul a pamagbayu ing albug keni Mawling Kapampangan. Kinati man, alus adwa mung dangkal kaybat ning apat a aldo. Kakati man pin, kabud muran o mitas ing atab o high tide uyta mibalik na naman keng sadyang lalam ing danum albug.

Daraptan na pin ning Kapisik, atin yang lalawen aldo’ldo tanda bang abalu na nung mitas o mibaba ing albug. Matula ne nung mibaba agyang kapurit mu. Balang abak lalawen ne ing tandang panyukad keng albug o kati. Kulang namu mangadi ya at tumerak anti kareng American Indians kanita a teterak para manyawad uran. Ay, manyawad ya palang kati ing Kapisik inya dapat baligtad ing terak.

Ing dalan mangule neng aluntyan o berdi uli ning laganas a lumut a magpatalusad keng daralkapan da reng mamalug a tau. Miyayaliwa lang asan mu naman deng kawe-kawe keng dalan. Ating bulig, tilapia, karpa, gurami o lyalu pati na pala bangus. Deti lalkas la uling mangabulus la kareng mangalapit a plasdan a lalapo na laman a danum. Malyari lang dalan kareng palengki Menila bang e no mag-imporet galunggung kareng Isik bekwa.

Pekamakalunus bili keng albug ayni ila pin deng memalen king Mawling Kapampangan lakwas na reng king Sapang Kwayan, Nigi, Sagrada, Bagang, Balibago, Alauli angga na Bako at mapilang dane ning Guno at Pulu king Makabebe. Dakal kareti ing likwan da no reng pibale-bale da bang lumipat keng lele ning dike o aliwang matas a lugar. Karin la matudtud, magulut, mamangan, mandilu at nanu-nanu pa. Iti agyang ating rehabilitation center a mitalakad kanita pang bayu ing albug nang Ondoy at Pepe. Ditak ya kasi kapasidad.

Ing katakutan daring tau keni ya pin ing pota kanu mabitas ya ing Delta o Flood Control a manibatan king wawa o lele dagat angga na king Guno o Candelaria, Makabebe. Kasdi mabilis ing pangalasak na niti at paritak nang paritak ing mitatagan keng dapat sana sabat keng danum dagat at karing barangay mamalebe keng ilug.

Nung albug mu, sane no reng memalen keni. Ing gaganakan dang alang patugut ya pin ing posibling biglang panyatang ning masikan a bagyu o ayun a malyaring panibatan ning tsunami a malyaring bumitas keng dike alang ditak mang warning uling ala namang sistema keni bang abalu da nung ating daratang a tsunami bista ma’t inyang 2016 mika-tsunami nang singkatas da kanu reng impun kwayan o lagpus keng dike.

Buri da sana reng memalen mituknang ing pamaglasak da kareng secondary dikes uling deti ilang sasabat keng bulus bayu pa keng dike. Sana naman magbayu ing atul ning DPWH at ning o ring maki-project king pekamalagwang panaun.

***

Dake Talabaldugan:

dangkal² – (palagyu) mangdadangkal o mangdarangkal, deng awsan dang manganak ubingan mu naman. English – praying mantisd. Alimbawa king pamangamit: “Inyang malati ku biklat ke atsan ing mangdarangkal uling bala ku atin yang ubingan a laman ning atsan na.”

dangkalan – (palagyu) bitaug. English – sweet-smelling callophilum (Alexander laurel tree). Alimbawa king pamangamit: “Kaburi dang lalabas keng bakuran da reng miyasawang Paras uling sasalingalngal la banglu deng dangkalan keng mula ra.”

daó/daú – (palagyu) impung dutung a gagamitan pang-lande. English – Hibiscus tiliaceus; tree with many branches, 4-14 meters high, with green smooth suborbicular leaves, hairy sepals, yellow rounded sepals. Bark is used in medicine while the bast fibers is used to make rope. Alimbawa king pamangamit: “Neng makwalta ya ing apu ku pane dau ing ginamit dang lande keng bale na.”

daóng/daúng – (palagyu) paro, barotu, balangke, kasku. English – big boat used mainly in offshore fishing and commerce. Alimbawa king pamangamit: “Sadya kanu dakal lang daung deng sasanglad keng palengking luma a manibatan Guagua, Lubao at Sasmwan.”

daóp/daúp – (panguri) mitalnanang gamat a matigik. English – clasping palm to palm; juxtaposed together, touching skin to skin. Alimbawa king pamangamit: “Malapit la daup deng mikakalugurang den dapot kelambatan mikasangkan bang e na la mikakasundu pauli ning kapangariryan ding mapilan.”

***

IRIYANG KAPAMPANGAN: Iriya da reng makatwa a neng itik-itik o mumuran banayad neng bengi, atin kanung maglage o lamang labwad a lilibut. Makapangilabut! Siguru ating kapri o dwendi o patyanak. Siguru ating magkukutud o manananggal. Nu ko—uyan itik-itik na naman!!!

***

PAMIPALINO: Ing Kapisik magnasa ya at manwalang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kalinangan Kapampangan kapamilatan ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan a misulat king pigmulan at tune kulitan kambe ning dalise at mapagmasabal a pamisip at parasan. Ing panyulat ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan. Ing Kapisik ala yang kikilingan a kapanaligan, aguman o ninu man nung e ing Lubusang Katutwan.