“Ating metung a katawan at metung a Diwa, mnegari king pangayaus yu
king metung a pagasang awsan yu, metung a Panginwan, metung a kasalpantayanan,
metung a binyag, metung a Dyos at Ibpa ring sabla, a makapababo karing sabla
at kapamilatan ding sabla at kilub ding sabla.
Pauli ning anti king katawan metung ya at dakal ya kayagum, at ding sablang kayagum,
agya mang dakal la, metung la mung katawan, anti mu naman ita kang Kristo.
Pauli ning king metung a Diwa mebinyag tamu ngan king metung a katawan—Udyus o Greku, alipan o timawa—at—ila ngan pepaynum lang metung a Diwa.
Uling ing katawan e ya miganap king metung a kayagum nung e dakal.”
~ Episyanu Dangka 4: Sunis 4-6)
(Ephesians 4:4-6)
***
Ing “Catholic” o Katoliku indam ya king amanung Grekung mangabaldugang pangsikluban o “universal.” Ing pangapangsikluban metung ya karing apat a tanda ning tune Pisamban a makapasyag king kasalpantayanan. Dapot makananu yang pangsikluban ing Pisambang Katoliku?
Ninu man tambing nang aisip ing upaya ning Papa at ding talausuk ning Pisamban, a pang-mabilug ayatu, kikilalanan la mano ali. Ding kapagmasusyan ning Pisamban, pati na ing sakup na nung nu ating Pangparalayang kapagmasusyan daratang la naman king isip. Kaybat ating pang-mabilug a yatung malawak a kasakupan ning Katolisismu.
Deni reng pitung paralan o’t ing Pisambang Katoliku pang sikluban ya:
1. Pamakigunyat king pangaganap ning Dyos
Kapamilatan ning Eucaharist, a yang sangkap ning Dyos a mikatawang tau, ing pisamban yang mayayakit a pamipatune king mandatilang pamaniral nang pangmalamban king yatu. Pengaku nang Pablo iti king Episyanu 1:23. Iti ing “kaganapan ning Metung a kakasna karing sablang bage king sablang paralan.” Kapamilatan ning pamakigunyat na ning pangasiluban na ning Dyos, ing Pisamban pangsikluban ya.
2. Pamakigunyat king pangaganap ning pangatau nang Kristo.
Sekupan na ngan Kristo ing mabilug a karanasan ning tau, agnan ing tula at lungkut, ing pekamalalam a dalumdum at pekamaslag a sala. Ing kaganapan ning pangatauing iti maka-kabalas ya king mayayakit a Pisamban. Ding banal at makasalanan miwari-wari lang abae-abe manuknangan kaniti.
Pasibayu: Ing Pisamban yayabe na katamu karing sablang balitang, agnan ing katawan at kaladwa. Magsalita ya iting asna kasampat at kasamal karing e megaral a ortelanu at karing pekamegaral a pamisip.
3. Ing pangsikulban a kapagnbanalan ning pangakabus
Ing Pisamban ya ing paralan bang ing Dyos iyampang na ing pamikabus king mabilug a ketawan. Perala ne ing magkalub-bye Diwa nang Kristo karing keyang talatuki at kapamilatan Na Ya telakad Ne ing Katawan na a ing Pisamban anting pangsiklubang pamipabanal ning pamikabus.
Metung a binyag, metung a Pamakinabang, metung a salapung, metung a Kristo at metung a Pisamban.
4. Pansiluban ya king Amlat
Uling atalukyan na ing penibatan na pabalik kang Nwan a Pedru, ing pisamban pangsikluban ya naman kapamilatan ning panaun na king amlat. Ing Pisamban menibatan yang pasakdalan king kapagmulan ning amlat ning ketawan.
5. Pansikluban ya king ayayabut na
Iti makapasyag karing minunang lumang pamipatibe king pamisamak ding santos o communion of saints a ing Pisamban Katoliku e ya mu pangsikluban king pangsaguling pangyatung panamdam. Ding Santa Catalina ning Siena at Teresa ning Lisieux e la kanu mepatad panga-Katoliku inyang lungub la king banwa.
6. Pangsikluban king belwan
Ing kegiwan ning Pisamban bang ayalduk na nagn ing sablang dake ning belwan magpatune king makapasubaling paralan king panga-pangsikluban na. Ing Platonismu at Aristotelianismu—Muslim yang talapagaral ing kadwa—mekatagmu lang santungan king isip Katoliku, pati na ding “existentialism” at “phenomenology” king kadwang-dalambanwa. Iti ing upaya na king pamagyagyag.
7. Pangsikluban ya king lugud
Mumunang dili, ating dakal a pangkatawan at pangdiwang dapat ning kapakalulwan ing daraptan da ring tunggal-tunggal a Katoliku at ding dakal a lupung ding kasalpantayanan. Ing pamagmasbal na king bye, at pati na ring marayu king asasakupan na, deti man ding peka-madadakurak karing pakakalulu, e mibait a pungul, mikasalang makayarap king e makatud a parusa, pati na ring kasalang, a nung nu ing Pisambang Katoliku agkatan na katamung makilaban makatuliran agya mang sukat lang pakilabanan ngan.
Ding kadwampulung dalambanwang Papa pekabiatsa da ing apakibatan la ring sablang ketawan kapamilatan ding kapabalwan a sinulat da. Alimbawa: John XXIII’s Pacem in Terris, John Paul II’s Evangelium Vitae, at Pope Francis’ Laudato Si.
Ing lugud king kalikasan na pangsikluban ya at lubusan. King kapamilatan ning Pisambang Katoliku a ing lugud nang Kristo saslag ya king laganas a ketawan.
~ Agpang king sinulat nang STEPHEN BEALE
***
Dake Talabaldugan:
dapak/tapak – (palagyu) dalpak alang susulud o alang sapin daralpak. English – barefooted while walking. Alimbawa king pamangamit: “Mapanganib ing dapak keng taldawang ita uling sadya piyugsyanan ya mung basura.”
dapat¹ – (panantabe pangdiwa) sukat, kaylangan. English – ought, must, imperative, necessary. Alimbawa king pamangamit: “Dapat kareng mikakamaganak e da papalwal ing pamipate-pate da king kabalantyan uling tutung makarine iladlad ing antita.”
dapat² – (panguri) karapat-dapat, mangayntulid, bage tagana. English – worthy, deserving. Alimbawa king pamangamit: “Ya ing dapat manyambut sana oneng apanekasan de reng misaup-saup a kasalang na inya ita ing milyari.”
dapát – (palagyu) kararaptanan, gawa. English – deed, action/act. Alimbawa king pamangamit: “E keng salita makikilala ing tune nang pangatau ning ninu man nung e king keyang dapat.”
***
PAMANGAPAMPANGAN: Gawi da reng Katolikung Kapampangan, anti ikami, ing magadya para king pamanyimbang malinis katawan at diwa o pilubluban. Bayu samba mandilu, manyugigi at magmulmul masalese bang malinis agyang makananu mu karas king pisamban at king pamanarap king Apung Ginu, Pakasamasan ing bwak at manyukle mu namang manayun. E naman kaylangan ing asna kamal at kasanting a imalan. Bayu makinabang, deng dila kakayasan la keng kutsara o keng mismung panyugigi dagdag ing ligisan a asin a gamitan king pamanyugigi at pamagmulmul.
***
PAMIPALINO: Ing Kapisik magnasa ya at manwalang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kalinangan Kapampangan kapamilatan ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan a misulat king pigmulan at tune kulitan kambe ning dalise at mapagmasabal a pamisip at parasan. Ing panyulat ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan. Ing Kapisik ala yang kikilingan a kapanaligan, aguman o ninu man nung e ing Lubusang Katutwan.