“PIGKALUB me ing mayap mung Diwa bang turwanan la.
E mo pegdamut ding tinape karing asbuk da,
At dininan mu lang danum para king kawa da.”
~Niemya, Dangka 9: Sunis 20
(Nehemiah 9:20)
“Inya sa’t e mu mandatilang e bubulad;
Magsalita ku king kaplas na ning diwa ku,
Saing ku king kepaytan ning kaladwa ku.”
~Yob, Dangka 7: Sunis 11
(Job 7:11)
“Ninung makibalu nung ing diwa ning tau mamangat yang patas
at ing diwa ning ulimo kukuldas ya king lalam ning yatu?”
~Talapanaral, Dangka 3: Sunis 21
(Ecclesiastes 3:21)
“...at ing alikabuk mibalik ya king gabun a penibatan na,
at ing diwa mibalik ya king Dyos a migkalub kaniti.”
~Talapanaral, Dangka 12: Sunis 7
(Ecclesiastes 12:7)
“Dapot ing panaun daratang ya at ngeni miras ne
kabud ding tutung talapanyamba samban de ing Ibpa king diwa at katutwan,
pauli ning ing Ibpa pagdulapan na la ding bage deti bang samban Ya.
Ing Dyos diwa Ya, at ding talapanyamba Na sukat deng samban king diwa at katutwan.”
~Wan, Dangka 4: Sunis 23-24
(John 4:23-24)
***
Ing tuturu da reng aliwa—ing kaladwa at ing katawan ya ing lelangan--ing “living being” at tau king makalaganas a pikabalwan. Nanu ne man ing diwa? Pagkamalyan de iti anting ya naman ing kaladwa. Dapot ing makatud iti ya pin iti ing sangkap o essence na ning kaladwa a ya namang sangkap nang kabud dili ning bye.
King Talapanaral, Dangka 12: Sunis 7 masasabi karin a ““...at ing alikabuk mibalik ya king gabun a penibatan na, at ing diwa mibalik ya king Dyos a migkalub kaniti.”Buri nang sabyan niti ya pin ing “kaladwa” ing mibalik king Dyos agya mang mebanggit “diwa.” Ing pamipalino kaniti anti ya kanini: Ing sangkap ning danum ya pin ing basa o “wetness” at ing sangkap ning api ya pin ing “heat.”
E ya malyaring ilako pangabasa ing danum a e milalako ing danum at e malyaring ilako pali ing api a e milalako ing api. Nung alang basa--alang danum at nung ala ing pali na—alang api. Antita mu naman, e ya malyaring ikawani ing sangkap ning kaladwa a diwa a e milako lubusan ing danum o e milako pali ing api. E ya naman malyaring ilako ing diwa king kaladwa a e milako o mabating kabaldugan o ing katutwan ning kaladwa.
Inya sa’t nung sabyan a ing Ibpa diwa Ya, mangabaldugan a Ya kaladwa Ya naman dapot e Ya mlayaring ikawani ing diwa king kaladwa inya makatud mu namang sabyan ita. Dapot lakwas makatud nung sabyan a ing diwa ning Dyos lagpas ya king makalabwad at makadiwang katutwan at iti yang awsan da king English a “transcendental” o mangabaldugan a Ya makapaybabo o lagpus Ya ngan karing nanu mang bage, lelangan, panaun, kalawakan at sablang bage malyaring isipan at sabyan.
E ya anting bunduk a asna katas o dagat a asna lalam dapot malyari ya pa mu ring ukyatan o sungaban ing ketasan o kelalaman na. Ing Dyos Ya ing katawan at kaladwa na—pamiyaliwa karing lelangan--salungat king itamung lelangan aliwa itamu ring katawan tamu nung e itamu ing kaladwang pangsamantalang manuknangan king pangsamantalang katawan a awsan tamung kekatamu kabang ati tamu karin at manuknangan ta pa uling masalese ya pa.
Kabud meyna ne, sakit-sakit ne, e ne migalo at dakal ne sirang dake at dane—ing katawan e na ne malyaring tuknangan ning diwang kaladwa o “spirit soul.” Ding amanung spirit at soul o diwa at kaladwa e la malyaring pikawani anti king ing basa king danum at pali king api.
Ing diwang kaladwa malyari yang kawani o mako king katawan.
***
Dake Talabaldugan:
diwà4 – (palagyu) kabaldugan, buring sabyan. English – meaning, definition. Alimbawa king pamangamit: “Masakit pakibalwan ing diwa ning Banal a Kasulatan nung masyas ya pusu ing mamasa at buri nang palto a byasa ya.
diwà5 – (palagyu) kalamnan, makadatuk. English – substance, contents. Alimbawa king pamangamit: “Ing diwa ning sanu mang dalit misan e makabulalag nung atin yang buring ipampan keng buri nang payabut ing sinulat kaniti.”
diwà6 – (palagyu) sangkap ning kaladwa, pugut, panimanman, budi. English – spirit, ghost. Alimbawa king pamangamit: “Ing Apung Ginu diwa Ya pin dapot e mangabaldugan a ala yang aske uling ing katawan Na ala yang pegmulan o penibatan a nanu pa man.”
diwà7 – (palagyu) kaladwa, upaya ning bye, panibatan ning bye, ing nung nanu tamu. English – soul, life force or vital principal. Alimbawa king pamangamit: “Itamu ing kaladwa at aliwa ing katawan a pangsamantala tamung tuknangan.”
diwà8 – (palagyu) dalumat. English – idea, concept. Alimbawa king pamangamit: “Ing panibatan ding sablang dakilang gawa ya pin ing pekaisipang diwa.”
***
PAMANGAPAMPANGAN: Ing katayang “diwa’ e na ya magagamit king panaun a iti at lakwas de pang pipilinan ing kinastilang amanung “espiritu” deng keraklang kabalen tamu. Kareng pangadi keng pisamban dakal sanang alimbawang ing amanung “diwa” yang magamit dapot ali uling tikyan da la buri ding menyakup a Kastila e mu king amanu at panugali nung e king dakal a bage. Anting palipi da ring Malay at migmula keng Vedic Culture—ing “diwa” menibat ya king “deva” at iti yang penibatan ning “divine” at ning “deo” or “deus” a mangabaldugang Dyos o God/god.
***
PAMIPALINO: Ing Kapisik magnasa ya at manwalang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kalinangan Kapampangan kapamilatan ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan a misulat king pigmulan at tune kulitan kambe ning dalise at mapagmasabal a pamisip at parasan.
Ing panyulat ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan. Ing Kapisik ala yang kikilingan a kapanaligan, aguman o ninu man nung e ing Lubusang Katutwan.
Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.