MAKANANU nung e ta' lulugud?
Ing lugud kabud na mapapatlud
Datang at mate na kabud-abud?
Alang lugalan ing pamaglugu
Ing pusu nanu ing kasilbyan na?
Pata ya king 'gang panamdaman na?
Nanu pang lugud, ing miral kan'ta?
Makananu nung ala ta'ng pusu?
Ing sablang marok ya namung tutu?
At ing pusu mu ala yu salu
At e mimiral ing sablang tutu?
'Ta macananu nung makananu?
Alang pakibat alang amanu.
~ King Kutang Ku — Irvin Harvey Rivera (Siwala ning Maliwalu)
ka-17 ning Marsu, 2017
Masala ing dalan ning panyulung
Anting kebyasnang maragling labung Silung!
Marap ka at e mumurung
King dalan pinatag ning panaun.
Mamalebe ka kiput ning dalan
Paynapaynawa 'gang e mu dasan
Ditak-ditak e mu pamiraplan
Lakad-lakad akwa mung dalanan.
Masalang payntungulan king bukas
Dumane ka karing sablang bakas
Delanan da ring mayap a watas
Payntungulan king masalang bukas.
Karing epag da't dake kebyasnan
Sinulung ku't mebyasa kung miyuman
Lugud ku king Amanu tang menan
Babye ku ‘gyang dimut ku king belwan.
Panyulung — Irvin Harvey Rivera (Siwala ning Maliwalu)
ka-20 ning Marsu, 2017
***
Mengari karing ayup a kakayaskayasan dila bang magsalita, atin mu namang tau a keng pamakirandam da karing kawatasan o dalit (poems or songs)—misasane lang tumingid (pay attention to) karing minunang watas at ding kudta da at mitatanam king diwa da ing pamaglalang watas king kelambatan at makakudta (create) la’t makasulat kawatasan. Ita e uling ating tinuru karela nung e uling atin na lang likas a kebyasnan king pamaglalang kawatasan kasapwak da keti king masala.
E naman mangabaldugan a deng mung e matas pegaralan ila mung makasulat kawatasan nung e ing atin tambing laman a ilig at sasal keng pamangudtang kawatasan ilang makapagwatas. Ita bista ma’t ating aliwa kekatamu a apapanigaralan da mu naman ing nung makananung lalang at sumulat kawatasan, dapot aliwa la pa mu rin deng kabait da darala da na’t bibitbitan king pusu da’t diwa ing kapaglalangan. Nung wari gigisingan mu iti king pangatudtud at kagising niti balabalaus na ing pamanglalang kawatasan—gagale o susulat la man o agnan.
Ing pamangudtang kawatasan bala kakambal na na o built-in nang tambing keng ninu man a tune watas na ati lu pa king pilunan da ring indu ra. Iti tutu mu naman karing aliwang kampung ning kapaglalangan—pamangudtang dalit (music composers), pamangulis (drawing) at pamagayul (designing), pamangdukit (sculpture), pamagarti (acting), pamanerak (dancing), o nanu pa mang kapaglalangan (creative endeavors) a atatatangalan tamu keti king yatu.
Makanyan man, mengari karing pamiyali-aliwa da reng taliri agya mang siping-siping la mu keng metung a kamau—miyayaliwa la naman paralan at gawi ring watas agya mang deng Kapampangan alus miyawig-awig la paralan king pamanyulat. Dakal karela ing buri da tungkul keng pamalsinta o lugud. Pane lang susulat at gagale dikil karing pusu, legwan, kadalisayan, katapatan, o lumbe, pamamili keng kamatayan kesa keng kasawiyan. Maralas pa pamanaral ing gagawan da. Antita kasi ing akagaywan da at bala da ita mu ing paralan a malyari.
Ngana ping sinabi nitang talaturu UP Diliman—“Pane lang manaral anting pari deng kabalen mu. Balamu ala la ngan balu reng aliwang tau karela.” Bina la kanung “didactic.”
Ditak la mu at abilang karing taliri ding susulat dikil kareng aliwang panamdam tamu anting tau o king aliwang katutwan a mangapalyari keti king yatu at ala alus karela ing e manaral. Daig do pa ring pari ngara pin.
***
Dake Talabaldugan:
dupí – (panguri) e tutu; e tune. English – counterfeit, fake, false. Alimbawa king pamangamit: “Balu dang agad deng bingut nung dupi ing papakit mung lugud at lingap karela.”
dupíl – (palagyu) anting-anting, agimat, dawe, kabal. English – amulet. Alimbawa king pamangamit: “Alang dupil ing e na malyaring talaban ning pamanwa at pangayangu bye subali pa keng sakit at pangasapwak keti yatu.”
dupók/dupúk – (palagyu) rupuk, katbud, lutung, keynan, baya. English – frailty, fragility, weakness of structure. Alimbawa king pamangamit: “Ing dupuk na pusu king arapan ning tuksu maralas yang mapapatunayan kapilan mang panaun ning ketawan.”
dupong/dupung – (palagyu) pigagasgasang adwang pirasung dutung a malangi bang makapataung api. English – a pair of firewood pieces, both glowing hot from both sides used as substitute for matchsticks or other firestarters. Alimbawa king pamangamit: “Gewa na lang dupung deng malanging tangke byabas inya mekapaglutu ya mu rin anggang e ya mekapagdalang kasapegu ing bapa ku keng bunduk.”
durâ – (palagyu) lura, wawang inapsa. English – spit, sputum, saliva spat from the mouth. Alimbawa king pamangamit: “Agyang dura mu mu malyari yang malumud ing bingut a petasan mu’t penasakit neng mamulang ka, e!”
***
IRIYANG KAPAMPANGAN: Neng Martis ngeni, aganaka ning Kapisik ing iriya da deng kabalen tungkul kareng ayup a sese na kanung Apung Kulas. Deng “martinis” o ‘martins” keng English. Makapagsalita la kanu deti nung balang abak kakayasan la dilang bagya-bagya. Kaba pang malati ya isane neng kayas an dila at iturung magsalita. Karagul na byasa neng magsalita kanita at sasabyan na nung nanu ing darandaman na. Tutu man o ali, atin taganang baysang magsalita kareng ayup at e la magsalitang sapilitan. Nung sesen la reting bagya-bagya at kalakalale at pakipagkauluguran ta la.
***
PAMIPALINO: Ing Kapisik magnasa ya at manwalang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kalinangan Kapampangan kapamilatan ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan-panyulat a misulat king pigmulan at tune kulitan kambe ning dalise at mapagmasabal a pamisip at parasan. Ing panyulat ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan. Ing Kapisik ala yang kikilingan a kapanaligan, aguman o ninu man nung e ing Lubusang Katutwan.
Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.