“Sanung pamalsinta ing migit pa kaya
king pangadalise at pangadakila
Mengari king sinta king sariling gabun?
Sanung pamalsinta? Ala na pin, ala.
Pamamuring lubus ing parating nasa
King balen ning taung marangal maingat
Magdalit, gumale, kumudta’t sumulat
Degulan na mu rin ing ibubulalag.
Alang maualagang ali aiyampang
A maki-pusung mal king Balen a mengupkup
Daya, bandi, belwan, kapibabata’t pagal,
Ambisna bye man dasnang mengapatlud.”
~ Gat Andres Bonifacio,
Sunis a meyangu king “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”
“Meyangu la ngan bye reni king kasalpantayanan,
e da la tinggap ding bage pengaku,
dapot ikit da na la at inatu king malaut,
at neng tinggap dang dayu la at mitabi la king yatu.
Pauli ning ding taung magsalita papalinawan da
a manintun lang santungang balayan.
Nung mimisip na la kanita king balayan a penibatan da,
mikapagasa la pa sanang makapagbalik.
Dapot anti kanini, magnasa lang lakwas mayap a bangsa,
ita pin, malabanwa.
Inya sa’t ing Dyos e Ya marine mayaus karelang Dyos,
uling pigsarya Na lang kalungsuran.”
~Ding Ebreu, Dangka 11: Sunis 13-16
(Hebrews 11:13-16)
PAMALSINTA king Indung Tibwan. Dakal lang bye ring meyangu para kaniti at daig da la pa ring meyangu bye para king pamalsinta karing palsintang tau—asawa o kapalsinta. Makadya lang makamate o paymate para king panwalan dang pamalsinta at ing pamagpakamate mayumu para karela. Ila ring amanwan dang bayaning makabalen o ring tatangalan dang bayaning pambangsa.
E la biru karakal uli ning pamilaban-laban ding bangsa bang aipasyas da ing karela ing tutuknangan da o ing balayan a nung nu la menakit mumunang masala laban karing magbalak samsam o sumakup kaniti. E la ditak ding mig-bwis bye inya sa’t ating kutkutan da reng bayani at mangaragul a gabun ing sasakupan da.
Balang metung karing magbwis bye masikan la kapanaligan a maligaya ing lugud king Indung Balen. Ita ing iru da ring talaturu at abalu da ring talapagaral karing sablang pipagaralan lakwas na karing pambangsang pipagaralan. Bingut la pa reng talapagaral tuturu da na lang binit bang mitanam karing pusu da ing pamalsinta king balen. Mayap mu.
Makanyan man, anti king kawatasan nang Gat Andres Bonifacio—ing kutang—atin pa kayang lakwas migit pa king lugud king balayan? Atin. Uling ing balen--mengari karing sablang bage—ibat ya mu king Panginwan nung makananung deng sablang bage ibat la ngan Kaya. Inya pin, ating taganang lakwas migit pa king pamalsinta king balen o bangsa man.
Nanu mang lugud keti king yatu o metusikluban man ating kapupusan anti king nanu mang bage magwakas uling pangsamantala ngan ing sabla agya mang malyaring lumwat dinalan o migit pang dinalang banwa. Binang makuyad ita nung iyambing keng kekaban ning alang-angga. Inya sa’t sukat tamung pakapakigunaman nung sapat ing malsinta tamu keng indung tibwan anting kakataskatasan a palsintan.
Anti king kasebyan, e ya dapat mate ing bibing mangebun gintu. Bakit? Mayan mu at saguli mu ing pakibat. Uling iti ing panibatan ning gintu. King katulirang ita, sukat tamu namang pakaisipan a ing sukat pakaluguran o luguran mu kabud ya pin ing penibatan da ring sabla at kayabe no ngan karin ding sablang pagkaluban tamung lugud—deng kapalsinta, deng pamilya at pati na ing balayan o bangsa—pati na ngan ing mabilug a ketwan.
Makanyan man, agyang pang aluguran ta neng dalise at lubusan at binit ing metuketawan at metusikluban—nung e ta Ya kaluguran ing Kakataskatasang Pigmulan—muli mung alang kabaldugan ing lugud tamu.
Dake Talabaldugan:
duyan – (palagyu) kuna, pipagyuywan, gamit a makasabit piyuyuyuyu bang pipagpaynawan o pipaglibangan, makasabit gamit ing lubid sasabit misusumangid. English – cradle; hammock; swing. Alimbawa king pamangamit: “Manyaman matudtud keng duyan lalu na nung ati yu lalam kwayan.”
duyong/duyung – (palagyu) bakang-dagat, asan laut. English – sea-cow. Alimbawa king pamangamit: “Malagad na lang mayayakit deng duyung keng Mawli manibat inyang bayu mika-pugpug kareng ilug a manasan king laut.”
E, e – (palagyu) kadwang kakatni, kalimang titik king abakada. English – the letter E. Alimbawa king pamangamit: “Ing “E” miyayalilan ya king “I” keng pamanagakas o pamamasa king Amanung Kapampangan.”
ebun – (palagyu) ing sasapwak da reng ayup, o aliwang kaladwan a e misasapwak pungul tambing. English – egg. Alimbawa king pamangamit: “Ing ebun mengari yang pipagaralan uling deng lulwal kaniti atin lang tambing kebyasnan.”
G, g – (palagyu) Kanam a titik king abakada. English – the equivalent to English, hard G. Alimbawa king pamangamit: “Metung yang makikatni ing “G” at king Amanung Siswan e ya magagamit anting kakatni o agyang anting “J” o “H.”
PAMANGAPAMPANGAN: Nakadwa ya pigmasusyan ing Kayaldawan nang Gat Andres Bonifacio at ating mapilan a kabalen a mipalwal ping aklat a sasabing Kapampangan yang tubu Makabebe o Masantul ing bayani tamu. Agyang ninu atang Kapampangan buri na ita nung kamatutwanan. Dapot makanyan man, angga man ngeni alang matibe patune a makatala karing aklat o talaang amlat a magpatutu kaniti. Agya mang dakal la pin deng Bonifacio karing kambal balen a mesabi—e pa mu rin patune ita a tutu ing kapamatulusan da reng mapilang pipilit kaniti.
PAMIPALINO: Ing Kapisik magnasa ya at manwalang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kalinangan Kapampangan kapamilatan ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan-panyulat a misulat king pigmulan at tune kulitan kambe ning dalise at mapagmasabal a pamisip at parasan. Ing panyulat ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan. Ing Kapisik ala yang kikilingan a kapanaligan, aguman o ninu man nung e ing Lubusang Katutwan.
Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.