Kayapan at grasya king bye ku mibulus
Anyang sibukan ku king bye ku itapus
Ing sablang marawak king pusu metakmus
At umeng migbalik king Ginung minatbus.
Buri na ning Ginu king marok mangilag
Mabikwal a dalan king lawe ku patag
Matibe kung marap anti mong kalasag
Nung datang ing aldo't ing sala e sumlag.
Ing sablang dewakan manayang kumawul
Sisitsit, managkat, king balugbug labul
Migkamaling takbang king apan a kulkul
Yang gumulis na king bukas ku't payntungul.
Anya sa o tau, keka mung ganakan
Isakwil mu'ing marok, mangilag king apan.
~ APAN
Irvin Harvey Rivera
Siuala Ning Maliwalu/Anac Ning Baculud
January 1, 2018
Karing sablang lupa a sinulud mu--
itang ikit ku inyang mitagmu katang mimuna
king sagiwa pa’ng milabas
ing atatandanan kung bina
at makapakat ya pa king lingo a isip ku.
Ing panalala ding banayad mung timan,
at bala ku mo sana kanita
alang kamale-male mung mata
sinalaksak la karing kanaku,
at memusbus ya kilub ning maskup a salu ku.
Dapot ngening ala na ka keni ngeni
ing akakit ku ya namu pin
ing mebaklas a pampan ning lupa mu.
Metung ya mung bula ning paninap
libutad ning makagalunggung
a kapitangan bengi.
kabud mipagising kung tambing--
salamat namu at milingat ku.
~Miguel Serrano, “Pampanlupa”, 01.08.15
***
Potang bingut ya pa ing tau mababa ya pa lub. Balang sabyan mu kaya pakikwanan nang pamintwan at mekad makatiman ya pa kabang gagawan na ing pagawa mu kaya. Mamulandit ya pa at kending-kending nung atin kang pakwa kaya keng marayu. Masaya yang kikimut at masigla yang lilibut. Ita uling ala ya pang sagu ngara pin deng aliwa.
Maralas makanyan la reng anak a magaral keng grade school lalu na retang keng kindergarten at pre-school. Basal o e la pa kasi metagin kaisipan king nanu mang belwan keng kamulangan at ketasan lub. Balu da mayna la pa. O dakal ing e da man balung ditak la pa balu. Basta e la pa mayabang at asno kababa lub.
Ditak-ditak midaragdagan ing ababalu da. Ditak-ditak mu naman mitatas la lub. Mabibyasa lang sasalungat karing yutus da karela keng iskwela o ken mang pibale-bale da. Makipagkaluguran na la at ing ugali da reng barkada ra—mayap man o marok, masanting man o masura—akakwa da mu namang bagya-bagya at migising na ka mu metung a aldo a menaliwa na la ugali. Mesyas na la buntuk at mamakibat na la. Bala byasa la pa kareng teachers at parents da. Itang sadya rang kababan lub, itang ganaka ra ditak-ditak mababawas.
Makyalung na la at dakal ing oras a gigisanan da keng buri dang gawan. Ita—pyalung ing dakal a pagkayabalan da. Nanu mang makayabala king pyalung da e da buri. Makasalabat keng kuswelu da—keng tula da’t sasal. Datang na ing oras a pipiling na la keng buri mung pagwa karela. Pagkasakitan da na ing utus a sadya masaya dang pamintwan.
Kasi naman miyawat na la keng lingap da reng pengari da. Tikman da na ing kalayan at buri dang namnamnamnaman ing balang penandit a malaya la. Itang alang mamawal karela. E na la mamatakad kaninu man—pengari o talaturu da man.
Atin na lang pagmaragul inya naman sisyas na la buntuk. Masikan na la lub at pagmaragul da ing makagalo na la king buri dang alang gagabe karela. At kabang mitatas la antas, darakal la balu—mitatas na la naman lub at darakal na la naman e buring gawan agyang pilitan mu la pa. Akalingwan da na a ing sablang gagawan mung pamamawal o pamanutus makakayap para karela.
Agyang deng mangatwa antita la naman—mas grabi la pa.
***
Dake Talabaldugan:
G. – (panguri) Kinuyad a “ginu”. English – Sir, Mister, Lord. Alimbawa king pamangamit: “I G. Jose Serrano ing pepakilala dang manalili keng palako principal king pipagaralan ning Sagrada Familia.”
gabáy, gabé – (palagyu) guyabnan, gwernan o talnanan ning eran. English – railing, banister. Alimbawa king pamangamit: “Mayap namu mipatalan ya keng gabe ing bingut, nung ali menabu ya sa keng tukuran eran.”
gabáy, gabé¹ – (palagyu) guyabnan, gwernan o talnanan ning eran; piragusan ding awang. English – railing, banister. Alimbawa king pamangamit: “Ding pengari tamu ila ring gabe tamu magmula king kayanakan angga na king mikasarili ta na mu namang pamilya.”
gabi – (palagyu) gandus. English – pamangang tanaman; gagawang kalame, pamulug at gugule. Alimbawa king pamangamit: “Malagad na lang tutu reng maglutung pigang gabi ngeni kanitang awsan dang kalame tibag inyang kayanakan tamu pa.”
gabók, gabúk – (palagyu) alikabuk, alipugpug. English – settled sust; ash dust particles. Alimbawa king pamangamit: “Sinulagpo ing gabuk angga king babo ning simboryu ning pisamban keng plaza inyang dintang la reng managkas a e manwala keng Apung Ginu.”
***
IRIYANG KAPAMPANGAN: Maralas a malilyari ing sisting makatula tungkul kareng balat oneng iriya mu naman iti. Mipapagsisting maralas ila ring ating balat buldit. Nung kanung ating lakad at kayabe la reti siguradung muran o maging malas ing lakad. Syempre mipapatsempu mu naman. Deng kasing kamaganak da reng mikibalat buldit ilang sasabi a atin la ping balat buldit inya maralas a magi lang biktima keng sisti kareng kabarkada da.
***
PAMIPALINO: Ing Kapisik magnasa ya at manwalang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kalinangan Kapampangan kapamilatan ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan-panyulat a misulat king pigmulan at tune kulitan kambe ning dalise at mapagmasabal a pamisip at parasan. Ing panyulat ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan. Ing Kapisik ala yang kikilingan a kapanaligan, aguman o ninu man nung e ing Lubusang Katutwan.
Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.