“King paglalawe ning karampatang pamigalang.
Ing talaturu makatapulu yang lakwas maulaga kesa keng kabud mu talapagsalita,
Ing ibpa makatadinalan yang lakwas maulaga kesa keng talaturu,
At ing indu makatalibu yang lakwas maulaga kesa king ibpa.”
“Ing babaing parating darapat mayap, a masalese king pamangawa,
mayumu king pamagsalita, makatagulaling ya king keying katungkulan
at suyu king ketawan, e ya mu kabud tau nung e diwata yang tune.”
~ Manu Smriti I
***
Lwid ing kapagmasusyan ning kayaldawan ning dalise pamikagli ning Nwan a Indung Marya napun at agnan na niti ing pamamutung kaya anting Nwan a Indu ring Sablang Kaparalanan at anting patulunan ning Indung Kapampangan!
Balang penganak kaylangan tamu ngan ing lingap at lugud ning metung a indu nanu ta mang kauryan king lipunan—mabandi o maluka, mibantug o mekalingwan, masikan man o mayna, malagu man o masura. Nanu ta man o makananu ta man, ing lugud ning indu e mangabiran at iti pagkalub nang alang panayang kapalit uling ing lugud na karing anak na likas at kasuglung nan a ning bye at pusu na.
Nung wari keng metung a saken atin neng tambing pamparimla uling ita ing gagampanan nang tungkulan atin o ala mang manakit kaya; atin man o alang mumutus kaya; atin o ala mang sasaup kaya—sasarilinan na nung kaylangan ing pamaglingap, pamanese at pamaglingun karing anak na’t asawa. Para kaya, anting indu, migit karing sabla ila deng anak na.
Balu ta ngan alus naman a anting penganak pibekut-bekut na katamu ning indu tamu kilub ning syam a bulan at kambe ning pamibuktut na kakatamu ning indu ila ring miyayaliwang kasakitan agyang pangagli na katamu pa. Manilak ya’t mangapanyuka neng abak at agyang nung makakera ne. Nanu nanu ing pamitan na kabang kakagli ya at sira ya pamamangan mu naman.
Kabang kabuktut na katamu pabayat ta nang pabayat at ing atsan na daragul ya’t nanawang ne man katawan. Mikakauyat ya bitis anting kamuting absikan, mangalbag ya lupa pati arung na at katawan uling asna ne karagul a pakiaryan tungkulan e mu anting inda nung e uling ya ing manibala king pibale-bale at sablang pamangaylangan da ring kasukub na. Kaya ngan alus ing masabal.
Ing nwan a Indung Marya tinggap na ing maging indu na ning Talapangabus a Yesukristu agya mang e ya pa talasawa. Kingwa na ing tungkulan a pigkalub ning Ibpa kaya alang kutang-kutang at mabilug a pusu, isip at diwa nang tingkapan at sinese iti king kekaban ning bye na anting indu. Iti pauli ning matibe at malalam nang kasalpantayanan at lugud king Apung Ginu. E na inisip a pagsisti de’t parsalanang mikayanak agyang dalaga ya pa.
Pagmasusyan ta la lugud at lingap ding indu at ing indu tamu ngan—Nwan a Indung Marya! Lwid ko pu kekaming Indu!!!
***
Dake Talabaldugan:
gakgák – (palagyu) gagang masikan mengari karing tugak, itik o babi. English – croaking of frogs; loud cry of animals or even humans. Alimbawa king pamangamit: “Mengari keng gakgak da reng karag neng bayu ing kauran ing gaga nang Bebang inya lalu yang mengabarug kang ima na.”
gadgád – (palagyu) kudkud, gayat; galaid, gasgas. English – grate, scrape; rub. Alimbawa king pamangamit: “Mayna ya mu gadgad i Saring inya e no agad ayaring alutu reng papayang gagawan nang atsara.”
gadyá – (palagyu) elepanti. English – elephant. Alimbawa king pamangamit: “Atin kanung gadya keti Kapampangan inyang minunang panaun uling suglung ya pa kanita ing bangsa kareng pulung atin kareti.”
gagád¹ – (palagyu) apus, pamagkyapus. English – mimicry, imitation, aping, copying. Alimbawa king pamangamit: “E ta sukat masora king gagad da kekatamu reng aliwa uling mangabaldugan mung dakila tamu.”
gagád² – (palagyu) sasal, sigasig. English – excitement, enthusiasm, drive. Alimbawa king pamangamit: “Gagad lang bina reng anak keng terakan inya memanerak na la ala lu pa reng manigtigan.”
gagapang – (palagyu) bug, insect; kutung gabun, wang. English – bug or insect. Alimbawa king pamangamit: “Pengan no ngan ning bayung sese pusa reng anggang ikit nang gagapang keng mula tamu napun.”
***
PAMANGAPAMPANGAN: Tumayla. Yan ing daraptan da reng ima neng patudturan da katamu inyang bingut tamu pa. Agyang “la-la-la-la-la” o “tan-tan-tan-tan” o misan “mmm-mmm-mmm-mmm” mu apatudtud da ka nung e de balu ing sunis ning tumayla o nanu mang dalit a gagamitanda bang mipatudtud tamung manyaman at e na mag-berat. Agyang e ya rugu masanting siwala ing ima asne kanyaman darandaman ing supling na kabud ing kilala at game nang darandaman ya ing magtumayla para kaya at mipapatudtud yang manyaman.
Maralas pa pin nung tuknang neng bagya ing imang magtumayla neng bala na matudtud ne ing bingut migising ya’t kumyak iti bang magtumayla yang pasibayu ing ima na.
***
Maligayang aldobeytan king kanakung waling babai—Concepcion “Conven” Garcia Mendoza a manuknangan king California, USA. Sana matula kang pagmasusyan ing adlo mu ngeni at milako na ngan sana ing kaligaligan mu king bye. Karapat-dapat ka mung maging masaya at payapa isip uling dakal ka sinaup kareng pengari tamu at kapatad. Pagkalaman na ka sana parati ning Apung Ginu.
***
PAMIPALINO: Ing Kapisik magnasa ya at manwalang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kalinangan Kapampangan kapamilatan ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan-panyulat a misulat king pigmulan at tune kulitan kambe ning dalise at mapagmasabal a pamisip at parasan. Ing panyulat ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan. Ing Kapisik ala yang kikilingan a kapanaligan, aguman o ninu man nung e ing Lubusang Katutwan.
Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.