“DENG tau e da sukat sayangan ing panaun da king pamakiyugne karing awak;
nung e sukat lang makiyugne karing sisne. Neng ing layak yugse da, ding awak
at asu lalawen da nung nanu ing ati karin, dapot alang matinung tau ing munta.
Deng ninu mang masigasig manikwang ligaya king panglabwad a labwad ayni
tutwanan mung lalangutan da ing melangut na.
Ninu man ing pumulut keng kapirasung atbung melangut na murit ya.
Sukat tamung abalu a ing sabo mekwa na keng atbu. Nanung akwa ning ninu man kapamilatan ning pamaglangut kaniti? Makanyan man, ating kaladwan a magnasa king pamglangut king sadya nang melangut. Ing makalabwad a bye mangabaldugan a ing melangut na e na sukat pang langutan.
Ing tata pagaral ne ing anak na bang manintunan manakitan ya, makapagkyasawa,
Dapot ya mismu nana a agyang depatan nana iti e ya pa mu rin meligaya.
Ninu man e sukat maging ibpa o indu nung e no agyung ikabus ding anak na
karing sagpang ning kamatayan. Ita ing katungkulan da ring ibpa at indu.
Makananung adapat iti?Sukat da lang ituru king pamiganaka king Apung Ginu.
Sukat dong ituru ding anak da bang e mika-makalabwad a pamaniral. Kanita mikabus la.
Nung e ta sumulung keng pamikabus, tatangkilikan ta ya ing kalinganangan ding asu at pusa,
Dapot ing bye ning tau makatagulaling ya para king aliwang parasan.
Makatud mung sukat yang sesen ing katawan; aliwa itang paburen ta ya.
Dapot e tamu sukat gunyat e kaylangan para king pamaglingun king katawan.”
~Ding Turu nang Ginung Kapila, Anak nang Devahuti,
(The Teachings of Lord Kapila, the Son of Devahuti)
***
Balang metung kekatamu, mailig tamu keng bayu o brand-new agyang keng nanu mang bage. Karetang mabanglu, makintab at alang dit mang gasgas pa. Agyang kareng manyali keng Ukay-Ukay buri da itang lupang bayu. Itang makabalut pa at babau pang imported. Inya mamili la bang itang lang palpak pangatai o alang mikupasan. Ukay-Ukay namu buri da perfect pa at brand new!
Oneng antita talaga keti king yatu—buri tamu bayu—alang makiburi keng pigamitan na o second-hand. Ing Ukay-Ukay miyusu mu uling mesakit ing bye, miyusu ing retro look o uli ning kaparatutan—bang japorms parati! Pigamitan na dapot buri da pa reng manyali uling kumwari mo branded ing susulud da parati at saka imported pa.
Ing matulid da reng mag-UK-UK--kasulud na naman ning imalan, lalu na imported ya, e da na balu deng manakit nung bayu ya o UK ya. Basta buri da maka-porma la—imalan, pantalun, sapatus, kupya at pati na abubut.
Oneng nanu mong bage keti king yatu ing tutung bayu pa? Segana-gana alus sapal namu at me-recycle mu. Lalangutan ta namu ing sadyang melangut na. Deng atomic particles kasi durut-durut la mu. Ing sadyang katawan ning tau o agyang animal kabud mikutkut ne—kanan da ne reng ulad o bulati. Ing bulati kanan ne ning ayup. Ing ayup kanan ne ning ubingan o asu o pusa. Ing ubingan, asu o pusa—kanan ne ning mas maragul a animal karela. Ing mengan karela mate ya naman at deng atomic particles milipat-lipat na la kareng balang katawan a lebasnan da.
Inya pin--kamatutwanan mu—alang tutwanang bayu at lalu na brand new. Mari-recycle la mu reng atomic particles a gagamitan da reng sablang mabibye. Masantingmu namang panalimbawa ila pin deng susulat o panyulat dang kawataasan deng Kapampangan at pati na aliwa pa. Deng clichés ila ring malino alimbawa mu naman. Deng rugung awsan dang kawatasan—wa pin makasunis la’t makasukad—oneng nung akit la reng sinulat da minunang panaun at angga man ngeni ala lang pamiyaliwa dalumat o concepts lalu na reng katayang gagamitan da.
Lalangutan da namu ing sadyang melangut na!
***
Dake Talabaldugan:
galong/galung – (palagyu) tapayan, banga. English – water jug; earthen jar used to contain and cool water naturally for drinking. Alimbawa king pamangamit: “Linapo ya ing siklwanan nang galung ning matwang Goryu.”
galos/galus – (panguri) gamus, dulis. English – scratch, abrasion, slight scratch, Alimbawa king pamangamit: “Kagising ku kasna kung galus uli palang mekisiping a mala-duryan a balat.”
galót/galút¹ – (panguri) laun, luma, malambat nang megamit o megawa. English – tattered or worn-out, torn into shreds by repeated use. Alimbawa king pamangamit: “E ya marine lumwal keng dalan agyang galut ya susulud.”
galót/galút² – (panguri) lukut-lukot, gabak-gabak, gapak, gula-gulanit. English – very crumpled. Alimbawa king pamangamit: “Galut ing parati nang susulud inya isipan da taganang reng tau—tau la pin dapot .”
galukgók/galukgúk – (palagyu) kaynge king dungus. English – trembling from anger or cold sign of hunger. Alimbawa king pamangamit: “Ala yang patugut galukguk ing dungus ning bungsu dapot e na buring akakit susulud da reng mapanyansing, ”
***
IRIYANG KAPAMPANGAN: Nung kanung makapulut kang barya keng dalan, ikabit me keng pitaka mu o bulsa. Nung e me kanu gamitan e ka kagisanan salapi. Nung mu naman kanung e me gastusan at ipalub me keng datukanan mu--atin kang perang parati kilub ning pabanwa. Syempre naman ne, abe! O inya pin bisa tang mika-pera bang atin tang panyali, e. Nanan mu la reng salapi nung e mo panyali?
***
PAMIPALINO: Ing Kapisik magnasa ya at manwalang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kalinangan Kapampangan kapamilatan ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan-panyulat a misulat king pigmulan at tune kulitan kambe ning dalise at mapagmasabal a pamisip at parasan. Ing panyulat ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan. Ing Kapisik ala yang kikilingan a kapanaligan, aguman o ninu man nung e ing Lubusang Katutwan.
Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.