KANUS-A pa kaha mahimong self-sufficient ang Pilipinas sa bugas humay, nga di na ta mamalit gikan sa laing nasod? Gani ginaingon man nga ang unang mga rice scientists sa atong mga silingang nasod dinhi man mag-eskuyla sa Pilipinas.
Nganong kuwang man ang atong ani? Dunay miingon nga ang mga luna nga tamnan unta og humay gilamoy sa mga subdivision ug mga pabrika. Apan dunay niingon nga tungod sa mga kanta nga gitudlo sa kabataan sa elementarya.
Sama sa kanta nga “Planting rice is never fun.” Sa Tinagalog, “Magtanim ay di biro/ Maghapong nakayuko.” Duna pay laing kanta nga “I have two hands/ the left and the right./ Hold them upright/ so clean and bright.” Wa nay ganahang motanom og humay kay gawas nga di kini makalingaw, di pa gustong magkalapok ang mga kamot.
***
Tungod kay kuwang ang atong rice production, mangompra tag bugas humay sa ubang mga nasod. Apan si Finance Secretary Carlos G. Dominguez niingon nga ang atong presyo sa bugas mas taas og 50 ngadto sa 100 porsento kay sa atong mga silingang nasod, lakip na sa Singapore nga way rice production.
Gipaabot nga mokunhod ang presyo sa bugas humay og hangtod sa P7 matag kilo sa pagpatuman sa Republic Act No. 11203, ang Rice Tariffication Act, nga gipirmahan ni Presidente Rodrigo Duterte sa miaging semana. Ubos niini, gi-liberalize ang importasyon sa bugas humay apan gipahamatangan og buhis.
Ang buhis 35 porsento kon ang bugas gikompra gikan sa mga nasod nga sakop sa Association of Southeast Asian Nations (Asean), 40 porsento kon sud sa minimum access volume (MAV) nga 350,000 metriko tonelada apan gikan sa gawas sa Asean ug 180 porsento kon sobra sa MAV ug gikan sa gawas sa Asean.
***
Unsa kahay epekto niini sa 13.5 milyones ka mga rice farmers ug sa ilang mga pamilya, sa 17.5 milyones nga nagtrabaho sa mga basakan, sa laing kapin sa 10 milyones ka mga Pilipino nga nagsalig sa baratong bugas sa National Food Authority, sa 20,000 ka mga rice retailers ug 55,000 rice mill workers?