(Virgin Mary, Mother of all Remedies in Pampango History)
“SULU na ka ning metu-lelangan, ika ing bulaklak sari king legwan
Inya pin mo metu-ketawan dururup king kekang kabanalan.
O, Indu ning Dyos malunus ko pu karening alipan mu,
Patwad ko pu kekami Indu, Biren ning pakalulu.
Bapu Indu Biren Santa, Bapu Marya mipnu king garsya
Ing Ginung Dyos atsu keka, karing sablang babai nwan ka.
Dapot lakwas ya pang nwan, ing bunga ning kekang atsan
Panalangin mu ke Indung mal kang Yesus Ari ning Sikluban.”
“O Indu ming Biren kekeng patulunan, ikang minye tula ampong kapayapan.
King indu ning balen, kekeng lalawigan, uling kalimbun mu karing sablang dalan,
ding baryos at puruk karing kabalenan, agad menatili ing ing kataimikan.
Ding sablang pisamban ampong ding bisitas a kekang delawan o biren a maslag,
Ding anggang memalen pigdala mung lamak metula lang dakal keka pasalamat.
Kasalpantayanan miyunlad, milablab ing pamikalugud agad linaganap.
O Biren de los Remedios damdam ka king kekang aus, iligtas mu ke’t ikabus
King sablang tuksu at marok ibye mu ing kekang lunus, panalangin mu ke king Dyos!”
~Dalit kang Indung Marya, Biren ding Sablang Kapaldanan
***
“Kanitang ka-labinglima ya ing bulan ning Abril ning banwang kalabingsyam-limang pulu’t adwa, megumpisa ing pamanalo ning Biren de los Remedios king balen Masantol. Manibat kanita lipat-lipat ya karing sibabalen ning Kapampangan at magagawa ing pamiladlad king sinta king Dyos at lugud king parang tau.
Ong kagalang-galang a obispu at ing gobernador ning Kapampangan alus antabayanan da ing masusing pamaglipat. King pamaglipat king Biren de los Remedios ding ating kagiwana likwan na pabakalan deng lamak (gift) para ipamye saup karing kapatad a makgkakasakit kabyayan—e la pabilang ding kalulung tinanggap kanwanan king kaladwa’t katawan uli na niting kilusan (Cruzada) king lalam nang kayampunan ning biren.
Karing sibabalen at bayu-baryu a nung nu ya manatili ing Biren magagawa ing alang patugut a pamag-rusaryu, pamagprusisyun, at pamagpenitensya. Milalaganap ing pamag-misyun karing baryu, at ing parroco miva-kayupaya karing sakup na bang gisingan la king kasalpantayananat abyayan king paksang pamikalugud darala ning Cruzada.
King uli no ning Biren de los Remedios ding malambat nang kinawani king sepupunan ning Indung Santa Iglesya migbalik lang pepasibayu at miyuman lang tinanggap karing sakramentos. Iti maragul a kalam at basbas king kaladwa’t katawan a pigkalub ning banwa king kapamilatan ning Biren yang maging sangkan king tulang mamale king balang pusung Kapampangan. Uli na niti ing kabanal-banalan a Ibpa at meging kalili nang San Pedru keti sulip pigkalub na ing upaya bang miputunganan yang korona ing Biren de los Remedios.
Kanitang minuna ing Baliti, Sagin, at Pulung Bulu metung lang baryu a pamuntukan nang D. Basilio Henson. Ketang banwang 1908 ing Baliti migsarili ya anting baryu, at ing Kapitan Francisco Panlilio pinili ne ing Biren de los Remedios anting patulunan. Ing gewa nang santungan ning Biren de los Remedios metung yang bantayan. Ketang banwang 1918 mitalakad metung yang bisitas keting baryu at meging pisamban ne ngeni.
Ketang katlu ya ing bulan ning Disyemdri ning banwang 1943 megawa yang parokya iting baryu, at ing kaunan-unan a paroko ya pin ing meging Mons.
Francisco Cancio. King pamagmalasakit ding pamilyang Yosuico at kasaupan ding sakup ning parokya mitalakad ya ing masanting at kongkretung pisamban. Ing metung karing mengasiwa kaniting pisamban at kumbintu ya pin i P. Generoso Pallasigui. Ing salukuyan a paroko lalu neng sasantingan ing pisamban at kakatmwan palamuti.”
~Meyangu king metung a lumang Aklat Panalala
***
Dake Talabaldugan:
gawâ¹ – (palagyu) kimut, galo. English: action, deed. Alimbawa king pamangamit: “Ali king salita mu kabud makikilala ing katapatan nung e pekamaulagang dili king gawa.”
gawâ² – (panguri) gewa, inari, depatan, kidta, lelangan, sinulat, ginulis, dinukit, inalkus. English: made or manufactured. Alimbawa king pamangamit: “Dakal ya gawa a milimbag kareng aklat ing byasang talasulat a i Selu inya pin siguru naman kanu e ne makalingwan karing daratang a panaun.”
gawâ³ – (panguri) gewa, pauli na, uli na. English: caused by, because of, due to. Alimbawa king pamangamit: “E na ayamyam ing tanggapan na la reng aluk dang salaping kapalit ning pamanyakwil na keng kasalpantayanan gawa ning matas ya kapanaligan king kayapan at king Apung Ginu.”
gawad¹ – (palagyu) galal, pagkalub, bibye, yabut; parangal, papuri. English: award, bestowal, grant. Alimbawa king pamangamit: “Ing gawad katumbas na ning pamangilala da karing depatan tamung mayap o dakila.”
gawad² – (palagyu) galal, gantimpala, gantingpala, tanda ning pamangilala at parangal. English: prize, reward. Alimbawa king pamangamit: “Ating gawad a kapalit da ring sabla tamung kapibabatan, kapagtyagan, kasipagan at sikanan lub.”
***
SENAYAN KAPAMPANGAN
Kanitang minunang panaun at e pa naman masyadung malambat pa--neng maglimbun—deng kabalen tamu adwa lang talatag o two rows la keng dalan at magdala la ngan alus kandila kabang sususlu la keng limbun o prusisyun.
Ngeni, akasanayan da nang bala magpasyal la mu at ala lang daralang kandila neng limbun. Dakal pa mipapagkwentu la mu at bala dintang la mu bang maka-porma kareng manalbe lalabasnan da. Milako na ing galang da ata deng kabalen a makipaglimbun.
***
PAMIPALINO: Ing Kapisik magnasa ya at manwalang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kalinangan Kapampangan kapamilatan ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan-panyulat a misulat king pigmulan at tune kulitan kambe ning dalise at mapagmasabal a pamisip at parasan.
Ing panyulat ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan. Ing Kapisik ala yang kikilingan a kapanaligan, aguman o ninu man nung e ing Lubusang Katutwan.
Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.