(Initiative as Gap for the Nail and Hammer)
“Ing pamagkusa ya pin ing pamandapat king bage mayap agyang alang sasabing gawan iti.”
~Victor Hugo
“Ing pamandakap king kusa malyari nang gawan
ing sablang pamiyaliwa ding tagumpe at pangasambut.”
~Thomas M. Davis
“Ing panaun e ya mangabiran at e no yaliwa ding bage-bage.
Nung ating katapangan at pamagkusa, ding pekapun malyari dong ibayu ring bage-bage.”
~ Jesse Jackson
“Ing susi ya pin ding pamagmasabal at pamagkusa,
Pagpasyan nung dikil king nanu ing bye mu
at pamamili nung sanu la ring maulaga libutad da ring pekamaulagang bage.”
~Stephen Covey
“Ing pamagkusa e malyaring lalangan o ipagawa karing aliwa.
Malyari ya mung sumibul king ninu man a magpasya para king sarili na, a magpasyang ing kebyasnan da ring aliwa e parating lakwas mayap kesa king keying sarili.”
~ R Buckminster Fuller
“Ing pamagkusa tune at tutwanang masakit, at ita ing gagawan da ring pekapun.
Akakit da ing e da lilingunan ding aliwa at lulugswan da iti.”
~ Seth Godin
“Bang ing pamagbayu malyari king kabalantyan,
ing pamagkusa sukat manibatan king balang metung.”
~Dalai Lama
***
Nung ala lu reti, e malyaring umpisan ing pamangawang bale, gusali o nanu mang tuknangan da reng tau. Adwa lang maulaga o mekad pekamaulagang kasangkapan da reng anlwagi o karpinteru at deti ring paku at martilyu.
Alang meyaring bale o gusali a e da gemitanan kareti. Magmula karing balangkas angga na karing kisami, panig at lande—bisa ka’t e bisa—magagamit la reti manibat king umpisa angga king mayari ing pamanganlwagi.
Makanyan man, aliwa ita ing paksa ngeni nung e ing kusa o pamagkusa da reng tau anting mayap a senayan at maulaga at maragul a sangkap ning panugali. Nung alang kusa dakal ing alang saplala o asensu keng bye.
Agyang inyang anak tamu pa, ing pamagkusa memyalungan ne keng bye tamung pang-aldo’ldo uling sangkap ne niti ning panyulung tamu anting mayap a memalen a a e bisang malakwan king panyulung. Tirwanan da katamu king pamilya at king iskwela a kimut ating kusa at tenam da kekatamu ing kayapan na niti.
Nung anti tamung martilyu maragul tamu pamanasensu salungat karing paku a kaylangan pang pukpukan bang kimut at bumye ating ulaga karing katubale, karing aliwa king kabalantyan, kabalenan, king bangsa at king mabilug a yatu. Sanung dapat tamung pagkyapusan—pako o martilyu?
Nung magaral ka, kaylangan mu pang itulak bang lungub king pipagaralan mo? Nung makipagobra ka, kaylangan mu pang sabyanan a oras na para magobra? E me si-set ing alarm ning CP o relo mu bang migising kang magaral?
Nung ima ka, kaylangan pang sabyanan da kang dapat ipagultu mu la ring pamilya mu keng oras, o gawan ing sukat gawan anting tagalingap king pibale-bale? Nung tata ka, kaylangan pang sabyan keka ing sukat kang manintunan masalese para atin lang apangan, piblasan at tuknangan a masalese ding pamilya mo?
Nung magbotu ka, kaylangan pang sabyan keka a sukat mung pakapili kareng bubotu mu bang ing kayapan ning balen o bangsa ating magmasabal?
Kaylangan pang patunayan a deng keraklan kareng tatagal ngeni ing panakitan dang limpak-limpak ya mung buri da at inya papakit lang ganaka ngeni uli mung buri dang ibotu mu la keng Mayo?
Anting mayap a memalen e ta la sukat pagkyapusan deng paku a kaylangan pang pukpukan uling ala lang kusa? Magi tamung pekapun a ating kusa at ita mu ring mamukpuk anting martilyu karing alang-kusang taung anti kareng paku!
***
Dake Talabaldugan:
gilas¹ – (palagyu) kagilasan, kaginwan, pangamaginu. English: gallantry. Alimbawa king pamangamit: “Ala pang linto anti keng gilas nang Antonio manibat inyang metau ku nung aliwa mu i Benigno at mekad i Ramon mu naman.”
gilas² – (palagyu) kagilasan, kayapan, galing/gelingan/kagalingan, kapyan/pangamapya. English: display of excellence. Alimbawa king pamangamit: “Ninu pang sumambut keng gilas da reng Kapampangan keng pamaglutu nung aliwa mu deng kapara dang Kapampangan mu naman.”
gilas³ – (palagyu) kagilasan, tikas, nayun/kenayunan. English: gallantry. Alimbawa king pamangamit: “Ing gilas e mu kabud mayayakit keng piblas o nanu mang mal at masanting a gayak nung e king kayapan na lub ning ninu man.”
gilay/gili – (pangdiwa) gilit, tabtab, tabas. English: to cut leaves or anything into long but tiny strips or pieces. Alimbawa king pamangamit: “Gili yang gili kareng sibuyas ing wali ku inyang datang ya ing dalo na inya bala na mangangis ya.”
gili¹, pamanggili – (palagyu) pamanggilit, pamanabas gamit ing pataram o palang. English: cutting in a back-and-forth manner in an easy manner. Alimbawa king pamangamit: “Samasan tamu ing gili da reng tinape bang makagyu la kareng dalo pakanan tamu potang paugtwan.”
***
PISASABYAN KAPAMPANGAN
Deng anlwagi (carpenters) mengari lang roktol o talapanulu (doctor) karing mapilang bage. Asno kabyasa keng obra da nyayta karas karelang bale, deng anlwagi, daig do pa reng e byasang gawang bale kasi balbun la pangagawa deng sarili dang bale. Kasi kanu mapagal na lang makipagobra inya karatang da bale da kera nang tambing ing gawan da. Deng mang doctor, sarili dang pamilya apapaburen da. Lakwas pang grabi kanita—sarili dang katawan e da ayuyulu. Paulu la pa kareng aliwa.
***
PAMIPALINO: Ing Kapisik magnasa ya at manwalang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kalinangan Kapampangan kapamilatan ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan-panyulat a misulat king pigmulan at tune kulitan kambe ning dalise at mapagmasabal a pamisip at parasan.
Ing panyulat ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan. Ing Kapisik ala yang kikilingan a kapanaligan, aguman o ninu man nung e ing Lubusang Katutwan.
Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.