TONE-TONELADA a Maryusep apo ti katukad ti isyu a makigubattayo laengen kontra China gapu iti parikut idiay West Phil. Sea....gapu iti panangsakupen ti China kadagiti teritoryotayo. Giyera ti kasla kayat nga iyikkis dagiti napugsatanen iti sentron. Banag a nangibunga iti adu a reaksiyon ken panagarisit. Mismon a ni Pres. Duterte ti nagkuna nga awan gawaytayo kontra China no gubat ti saritaan. Ulitentayo ti nakunana: iti uneg laeng iti no mano a segundo ken minuto, addan iti Metro Manila dagiti missiles wenno bomba ti China. Iti ababa a pannarita, iti maysa laeng a pitik...marunawen ti Pilipinas. Dagita a pangngarig ti nangted giya tapno maarisit dagiti kapanunotan dagiti umili. Ngem sakbay nga intay ibuksilan dagitoy, intay manen lagipen dagiti kontrobersiya a pasamak kadagiti kallabes laeng nga aldaw:
***
Nagballigi ti naigannuat a pannakadalus ti Boracay, saan aya? Kontrol laengen iti bilang dagiti turista ti maas-asikaso iti agdama. Simmaruno met ti pannakadalus ti Manila Bay wenno Baywalk dita Manila. Napukaw ti makapasidduker-rikna a langana manipud iti grabe a basura. Ti laengen kinadalus ti baybay ken angotna ti parikut iti agdama. Naisaganad met a nadalusan dagiti estero iti NCR ta dita nga agtataud dagiti rugit a maidaldaluson iti Manila Bay. Mayakar kano amin dagiti agindeg kadagiti estero. Nainpanawenan nga addang, saan aya pards? Agasem ket mismo nga esteron ti sirok dagiti babbalay. Natural, amin a rugit...deretso iti estero a dumeretso met iti baybay. Agasem dayta a kinadugyot nga aramid? Imbag ketdi ta nakita ti Duterte administration ti nakuna a parparikut a nabaybay-an dagiti naglabas nga administrasyon. Tsk tsk...”kamay na bakal” wenno “landok a gemgem” wenno natangken a pangngeddeng ti kasapulan. Saan laeng nga iti NCR ken Boracay ti binantayan ti DENR no di ketdi amin a disso a rumbeng a madalusan iti sapasap a pagilian. Saludo kami appomi iti dayta a gannuat.
***
Kampanya kontra droga – saan kano a naballigi. Nadagsen daytoy a pannakatimbang iti likud ti adun a nagappuanan ti Duterte Administration kontra illegal a droga sipud pay timmugaw ni Apo Digong. Ngem kasla adda dagsen ken addaan umdas a rason no apay nga adda agkunkuna a saan a nagballigi (iti agdama) ti kari ni Digong kontra droga. Manon nga oplan (tokhang) ti naipakat. Saan met a mailimed iti sangapagilian no kasano ti nagnaan dagita nga Oplan. Adu ti naaresto. Adu ti napapatay. Adu dagiti laboratoryo ti naserraan. Adu ti nakassuan. Kadagiti users wenno agar-aramat a naappot, nailatangan dagitoy kadagiti naipasdek a rehab-centers iti nagduduma a paset ti pagilian. Ngem adu latta dagiti maap-appot gapu iti illegal a droga. Adda agama, agassawa, agkakabagyan, agnobyo, agkakanegosyo, ubbing agingga iti lola ken lola...adda dagiti reports a nairamanda a naapot ken nakassuan. Adun dagiti krimen ti napasamak gapu iti droga. Saludsod: apay nga adu latta dagiti saan nga umebbet iti sairo a droga iti likud ti kinadagsen dagiti pannusa ken kinainget ti kampanya ni Digong? Suma total....kasla dida kabuteng ti gemgem ken sangi ti presidente, saan aya? No kasano’t kinatadem ti dila ni Digong, kasla kasta met ti tadem ti karit dagiti sindikato a di mangrespeto kenkuana.
***
Kasla maib-ibus san ti panagteppel ni Pres. Duterte no panggep iti kampanyana iti illegal a droga ti intay timbangen. Ngamin kadagiti laeng kallabes nga al-aldaw, adu dagiti kameng ti kapulisan ti nairaman iti illegal a negosyo ti droga. Adda dagiti naapput a user, pusher, courier, protector manipud iti grupo dagiti otoridad. Adda pay naibutaktak itay nabiit a kameng ti PNP ti naaresto gapu iti panag-recycle kadagiti makumkumpiskarda nga illegal drugs. Kasano ngarud a mapasardengtayo ti panagraira ti illegal a droga iti kagimongan no adda met dagiti kakasta a mangkalkalub? Tsk tsk..kunada ngarud: sayang ti panangisaksakit, talek ken pammateg nga imparikna ni Pres. Duterte kadagiti otoridad ta agtultuloyda (saan nga amin no di ketdi dagiti laeng kuto) nga aglablabsing iti linteg gapu iti droga. Dayta ti nangpilit a nangpugsat iti panagtepteppelen ni Digong. Nagballaag daytoyen kadagiti otoridad a madusa dagitoy iti nadagsen no mapaneknekan ti inaramidda a krimen. Nainpanawenen apo Digong dayta nga addang. No sibibiag pay daydi lolok, pati sakana, agsaludo kenka, Mr. President, iti dayta nga addangmo. Sayang ta saanen a makabukel iti baro a KKK ti lolok a ti kaibatoganna ket Katipunero Kontra Kuto...tapno maibusen dagiti kuto iti PNP. Ti imasna, naustel met ti lolok sakbay nga immuso ti Kudeta kada death threats.
***
Nairakurak itay nabiit nga adda kano barko ti China ti nakaparking dita baybay ti Batangas. Para kano iti dredging operations. Ngem naibutaktak nga awanda met gayam iti permiso. Nagpipinnabasolen dagiti opisyales ti nakuna a probinsiya. Natural, nagtignay ti gobyerno-nasyonal. Napasardeng ti aktibidad ti nakuna a barko. Saludsod: pamay-anda aya ti maal-alada a darat iti dayta a lugar? Kunada, maaramat kano dayta a darattayo tapno makaaramidda (Chinese) pay iti baro nga isla wenno mapalawada pay dagiti dinappatadan a daga a dida met kukua wenno dida met teritoryo. Nasakit a kinapudno, saan aya pards? Kasla maigisgisatayon iti bukodtayo a manteka. Arigna tay bukodtayo a maso ti maimasmaso iti ulotayo gapu iti ar-aramiden dagiti taga-China. Bassawang ngarud dagiti makaungeten a kailiantayo: no ngay, ditayon pastreken ditoy pagiliantayo ti amin a produkto ti China? Tsk tsk...medyo adda rigrigatnan sa pards ti kasta. Kinapudnona, ginabsuonen a dolyar ti utangtayo kadakuada. Ti ngarud pagamkantayo ket no kas bayad iti utangtayo ket agawenda lattan dagiti teritoryotayo! Banag a saan a mabalin! Gubat kunan dagiti napugsatan ti sintas a kailian.
***
Gubaten ti simngat iti nagbaetan ti kontrobersiya ti China ken Pilipinas gapu iti isyu ti teritoryo. Malagiptayo pay ti nakuna dagiti adda ti gabinete ni Digong: awan mabalintayon ta nakaposisyonen dagiti Tsino kadagiti kontrobersiya nga isla a nagdappatanda. Ti laengen kasapulan ket makisaritatayo kano kadakuada iti limpiyo tapno saan a bumara a mangitonda iti nadara a komprontasyon. Ngamin no koma ta kas kadakkel ti China ti Pilipinas no armada ti saritaan....amangan kano ta nabayagen a nagtudo ti bomba. Ngem arigtayo kano iti kuting wenno piyek no idilig iti China. Saludsod: saan aya a natawid laeng ni Digong kadagiti naglabas nga administrasyon ti parikut dita West Phil. Sea? Ania ti inaramidda idi awan pay ni Duterte? Ti anglemna, ita a panawen ken henerasyon ti agsagsagrap iti bunga dayta a parikut. Ania ngarud itan ti mapasamak? Ay ket urayentayo ti resulta dagiti saritaan ken protesta no adda mayat nga ibungana. Ngem adda ngata? Nasaem ngamin nga umukuok ti kinapudno a maad-adipentayo babaen iti bukodtayo nga aramid. Agbalbalintayo a tagabo gapu met laeng iti aramidtayo. Sapay koma ta dagitinto maipatugawtayo nga agsirbi ket addaanda iti kaledad ken kinapinget a mangirupir iti kalintegan ken rebbengen ti pulitayo kontra kadagiti kabusor. Adios mi amor, ciao, mabalos.