ANG “gerrymandering” mao ang maniobra sa paghimog mga distrito aron mopabor sa politiko nga naghimo niini. Gikan ang maong termino sa Amerikanhong politiko nga si Elbridge Gerry., usa sa nipirma sa Declaration of Independence sa Estados Unidos.
Si Gerry napiling bise presidente ubos ni kanhi US President James Madison. Niadtong 1812, samtang gobernador siya sa Massachussetts, nipirma siya sa usa ka balaudnon nga nag-usab sa mga distrito sa maong estado aron magpabilin ang iyang partido sa gahom.
Ang usa sa mga distrito naporma sa mapa nga morag salamander o tabili. Diha natawo ang termino nga gerry-mander ug gerrymandering. Tugbang kini sa minarunong nga pamolitika. Gihimo usab kini dinhi sa Pilipinas.
Pipila ka mga tuig ang milabay, dunay mga magbabalaod nga nabaraw sa ilang laraw nga buak-buakon ang Sugbo ngadto sa upat ka mga probinsiya. Ang beteranong Sugbuanong peryodista nga si Juan Mercado niingon nga usa kini ka matang sa gerrymandering.
Ang mga probinsiya sa Pilipinas nisaka gikan sa 52 sa 1951 ngadto sa 81 sa 2019, samtang ang mga chartered cities nisaka gikan sa 61 sa 1996 ngadto sa 117 sa 2004. Ubos sa 1987 Constitution, ang Pilipinas gibahin sa orihinal nga 200 ka mga distrito, apan niabot na kini sa 238 pinaagi sa piecemeal o gitagi-tagi nga redistricting.
Ang Batakang Balaod naghatag og gahom sa Kongreso sa paghimog mga bag-ong distrito pinaagi sa usa ka national redistricting bill o piecemeal redistricting kada probinsiya o syudad. Apan ang Kongreso wa gyud mopasar og usa ka national redistricting bill sukad masukad.
Usa ka ehemplo sa gerrymandering mao ang paghimo sa duha ka distrito sa Camarines Sur ngadto sa tulo nga matod pa nakapabor sa pamilya sa mga Andaya ug Arroyo. Imbis magtigi sila si Rolando Andaya ug Dato Arroyo sa usa ka distrito, naghimo na lang og laing distrito aron magtagsa silag distrito.
Apan nigawas nga ang bag-ong distrito wa gani makaabot sa rikisito nga labing menos adunay 250,000 ka mga residente. Ang Korte Suprema sa ulahi nideklarar nga ang 250,000 population minimum di mo-apply sa gidugang nga distrito.
Laing ehemplo mao ang balaudnon nga magbuak sa lalawigan sa Palawan ngadto sa tulo ka mga probinsiya. Di Palawan, Palatu and Palatri matod pa ni Manuel Quezon III kon di Palawan del Norte, Palawan del Sur and Palawan Oriental.
Apan maong balaudnon moagi pa sa usa ka plebisito. Ang katawhan sa lalawigan sa Palawan mao ang magbuot kon mosugot ba sila nga buakon ang ilang probinsiya. Apan way labot sa plebisito ang mga botante sa Puerto Princesa City nga usa ka highly-urbanized city. (edbarrita@gmail.com)