MARYUSEP a medium ken large...mangaasikayo ta ni imbes a masebseban ti kontrobersiya iti banggaan sadiay West Phil. Sea (Recto Bank)...kimmarkaron sa metten, kailian. Agkakawilen kada agsisipol dagiti rimmuar ken agdama a tensiyon. Ti banglesna, pards...kasla gumilgil-ayaben ti pungtot dagiti makaawat ken saan a makaawat iti pudpudno a napasamak. Ti imasna, dagiti pay kano awan ammoda iti nasao a pasamak ti nangalawngaw ken lumanaaw. Gapu iti kasta nga eksena, adun kadagiti umili ti mabuisbuisit. Imbes kano a mataming ti adu pay a parikut ti pagilian iti agdama, magabgaburanen gapu iti isyu ti banggaan. Ngem ala, intay man sukainan dagiti paspasamak bareng maka-ep-ep iti pasidumri dagiti umadanin magsatan iti sentron nga umili:
***
Hunyo 9, idi napasamak sadiay Recto Bank ti insidente. Ibasetayo man iti nakuna ni Pres. Duterte itay nabiit nga inawaganna iti “insidente” ti banggaan. No insidente ti intay talantanen...mabalin a daytoy ket aksidente wenno naigagara a pasamak, saan kadi? Ngem ti salsaludsoden ti kaadduan ket no “naigagara wenno saan”. Dakkel ti nagdumaanna, pards. No naigagara...intensiyon ti suspect ti panangbanggana iti bangka dagiti mangngalaptayo. Saludsod: no inrantada, ania ti panggepda? No sibibiag pay laeng daydi lolok...maymaysa ti makunana iti rason no pudno a naigagara ti panangbangga ti Chinese vessel iti pagkalap a bangka dagiti 22-fishermen a taga-San Jose, Mindoro. Mabalin a kunaen ni lolok: amangan ta kayatda a butbutngen ken abugen a paritan ti Chinese dagiti mangngalaptayo tapno didan makastrek dita Recto Bank. Kayat dagiti Tsino a suluen ti disso a pagkalapan nupay pagaammotayo a sakup ti Pilipinas ti nakuna a disso. In short...dida kayat nga agdappat dita dagiti mangngalap a Pinoy. He he...medyo adda dagsen ti ammangaw, este, angaw ni lolok nia? Sabagay, paniriganna laeng dayta, pards. Ditay ammo ti panirigan ti kaadduan.
***
Subliantayo dagiti eksena babaen kadagiti nasalawtayo a panirigan kadagiti nagduduma a sekta agraman kadagiti nagimbestigar. Ngem umuna iti amin, benneg pay laeng dagiti 22-a mangngalap ti naalaan iti istorya idinto ta awan pay iti benneg ti barko ti Tsina. Idi damo, nakuna ti kapitan ti bangka a “binanggada” ti luganna. Gapu iti dayta a termino...natural nga agburek ti dara dagiti Pilipino nangruna ta pinanawan lattan ti bimmangga dagiti piman a mangngalap. No saanda a natulungan babaen iti maysa a barko dagiti mangngalap a Vietnamese, amangan ta mas dakdakes ti napasamak. Sibibiagda amin dagitoy a tripulante ngem nagduduma ti salaysayda. Adda nagkuna a “binanggada ida” ngem adda met nagkuna a “mabalin a saan a naigagara”. Mismo a ti cook wenno paraluto ti nakuna a bangka ti nagkuna nga isu laeng ti nakariing iti dayta nga kanito ta kalkalpasna kano a nagpindang. Riniingna ti kapitan tapno mailisida ti bangkada ngem naudin ti amin.
Napasamaken ti trahedya. Kutit ti bangkada ti nadungpar. Sinilawan pay kano ida ti bimmangga a barko sakbay a pimmanaw daytoy. Analysis: no saan a naigagara ti pannakadungpar ti bangka dagiti Pilipino a mangngalap...apay a pimmanaw a sigida ti dimmungpar wenno nakadungpar? Apay a dida tinulungan dagiti biktima? Adda nagbasolanda, kunada...isu a timmarayda, saan ngata? Dayta ti kayat nga imbestigaran ni Pres. Duterte sakbay iti rumbeng wenno umno a tignay ti gobyerno. Nauneg ken nawada nga imbestigasyon ti kasapulan. Ngem ti imasna...dipay naam-ammuan ti benneg ti Tsina, adun dagiti basnot ken panangkondena ti limtuad. Kasla kayatdan a rubroban ti eksena banag a saan a paboran ni Pres. Duterte. Kinapudnona, uray ti Estados Unidos ket timmapiken. Idalan kano iti naannayas ken saan a pinnudotan ti pananggamulo iti nasao a kontrobersiya. Tsk tsk...ta ania koma ti maganabtayo no makipinnengngettayo iti puwersa ken pigsa ti Tsina? Marunawtayo a dina oras, pards. Gapu laeng kadi iti maysa a pasamak dita taaw ket mairamramanen ti sibubukel a pagilian gapu laeng iti pudot ti ulo ken rasok ti panagpungtot a bumales?
***
Adda ngatan naited ti gobyerno a kas tulong wenno asistir kadagiti 22 a mangngalap sipud pay Hunyo 9? Babaen kenni DA Secretary Pinol...addan nasurok nga P40K wenno uppatapulo ribu a cash ti naited tunggal maysa kadagiti mangngalap (22). Adda pay babassit a bangka a pagkalap (12) ti nainayon a mabalinda nga aramaten (kumpleto iti ramit-pagkalap) bayat a matartarimaan ti dakkel a bangka a nadungpar. Adda pay dagiti pamkuatan (livelihood) nga itden ti gobyerno tapno masupusopan ti pagkasapulan dagitoy a mangngalap agingga iti makasublida manen iti kas iti sigud a pagsapulanda. Saludsod: saan ngata a disgrasyadon nga agsublida manen nga agkalap iti dayta a paset ti West Phil. Sea? Ditan a sumrek ti rumbeng a saritaan iti nagbaetan ti Pilipinas ken China. Rumbeng nga adda koma maaramid a saritaan wenno katulagan panggep iti panagkalap dita WPS. Saan a rumbeng a suluen laeng dagiti mangngalap a Tsino dayta a disso nangruna ta sakuptayo. Maikadua a saludsod: mangngalap kadi a Tsino ti bimmangga iti bangka dagiti Pinoy?
***
Saan a maikkat ti atap wenno suspetsa dagiti kailiantayo, pards panggep iti kinasiasino dagiti bimmangga iti bangka dagiti Pinoy idiay Recto Bank. Masapul ti naunday nga imbestigasyon. Rumbeng a maammuan no pudno a mangngalap dagiti maatap. Dayta met ti kidkiddawen a hustisya dagiti biktima...tay madusa met koma dagiti suspect nga adda iti likud ti insidente. Kunada ngarud: saan a gubat wenno giyera ti al-almanan ti kaadduan no di ketdi hustisya kadagiti piman a biktima. No saan a madusa dagiti akin-aramid, adddanto manen dagiti kastoy a pasamak. Maulitto manen, saan ngata? Ti laeng silang wenno sintonado nga eksena iti agdama ket ti ikkis manen kadagiti kalsada. Ti idardarirag dagita a grupo ket hustisya kano para kadagiti 22-a tripulante ti nabangga a bangka.
Inaramatdan a kasla rason ti insidente tapno maaramatda manen dagiti kalsada nga indirekta a pangibabain iti agdama nga administrasyon wenno panangtapik kadagiti maseknan nga opisyales ken ahensiya. Ngem guray pards...iti panagkitami...saan ngata nga agamaken dagiti mangngalap iti sangapagilian a mapan agkalap dita West Phil. Sea a dita met ti ayan ti adu a makalapan? Malagipmi pay ti nakuna ni Pres. Duterte a narigat ken disgrasyado ti mangipatulod kadagiti panggubat a ramit ti Armada ti pagilian (soldado ken pulis) a mangbantay iti nasao a disso...ngamin iti maysa laeng a biddut iti disposisyon dagiti armado a taotayo...gubat ti sumaruno. Ngem iti personal a panirigan ti Karit....diplomasya ti solusyon saan a kinnarit ken pinnudot. Adios mi amor, ciao, mabalos.