MAKILALA, North Cotabato -- Nagdangoy-ngoy nga namaktas, padung sa luwas nga lugar sa ubos nga bahin sa Barangay Luayon, ang mga residente nga biktima sa 6.6 magnitude nga linog, Oktubre 29 uban sa kahadlok, dala ang ilang mga miyembro sa pamilya ug ginagmay nga kabtangan, alas 9:10 sa buntag.
Ang maong adlaw, daw usa ka urom sa mga residente nga hangtud karon nagpabilin ang tumang kahadlok, kabalaka ug kasakit dihang ilang mga panimalay, kabtangan, kaumahan ug kahayopan ang nangahanaw.
Misamot ang kahadlok sa mga residente dihang midahili ang porsyon sa dakong bukid sa Makilala, nangliki ang kayutaan sa Brgy. Luayon ug Brgy. Kapatagan ug nagsige ang pagtay-og, nagapadayon matag karon ug unya ang mga aftershocks.
“Di na gyud mapuy-an among dapit, sayang kaayo among mga pangandoy sa kinabuhi, naguba na among kamaisan, gumahan, nangatumba tanan, mao nalang baya to ang among gisaligan aron makahuman akong tulo ka mga anak nga nag-eskuwela karon sa koliheyo sa Kidapawan,” sa saysay ni Merlyn Ybanez, 46-anyos, mag-uuma, kinsa nagpamahid sa iyang mga luha.
Si Merna Pablo, 42-anyos, dunay upat ka bulang anak kinsa hangtud karon kung mahisgutan ang ilang pagbakwit Oktubre 29 sa gabii, magsige siya og hilak samtang magsud-ong sa iyang bata ug laing duha pa, si Kyle John, 4-anyos ug Maricris, 6-anyos.
“Ngit-ngit kaayo ang agianan, maglisod mi og tikang kay nangliki naman ang yuta, hinay pa gyod kaayo ang siga sa among flashlight ato. Akong bana nagdala sa duha ka bata, ako pod sa 4-months, nagsige kog hilak, sige og lakaw, nangapangos tawon akong tuhod kay madusmo man ko, mabulasot ko sa liki, akong bana, moagakay na nako,” wala sab kapungi ni Merna ang paghilak diha sa iyang pagsaysay.
Usa ang Brgy. Luayon ang grabeng gitay-og ug walay usa ka balay sa dapit ang nagtindog ning kasamtangan, tanan nangaguba, maong mi-responde na ang kasundalohan gamit ang helikopter sa pagluwas sa mga biktima.
Sakay ang kadaghanan sa helikopter diin gipanghatud kini sa luwas nga dapit nga maoy gihimong evacuation site.
“Kini, ang Malasila National High School ug Malasila Elementary School mao ni karon ang atong gihimong evacuation site sa mga residente sa duol nga mga barangay sama sa Brgy. Luayon ug Kapatagan. Ni-a sila karon ug padayon nato silang giabagan sa ilang mga panginahanglan,” ingon ni Bonifacio V. Selma Jr., assistant Regional Director for Operations sa Department of Social Welfare and Development (DSWD) Region 12.
Sa datus, ang Malasila evacuation center dunay ihap nga 1,749 ka mga pamilya ang mitinir. Ang maong ihap gikan sa mga barangay nga anaa sa palibot sa ground zero.
Problema sa evacuation center
Usa sa mga problema karon sa evacuation center mao ang kasilyas gumikan kulang ang tubig sa maong dapit. Dunay suplay sa tubig gikan sa nagdonar nga Dumoy water sa Davao City ug sa lokal nga kagamhanan sa Makilala ug Kidapawan City, apan kulang.
“Naay CR, ipagamit man sa school principal pero lagi dapat naa gyod tubig nga dalhon, mao bitaw ako gyod nagbantay ani, kay kung dili ni bantayan, magbara ni diri. Nang-reklamo na gani ang uban kay sa likod sa mga classroom daghan kaayo og hugaw sa tawo, mao nang paghangin hastang baho-a gyod,” ingon ni Helen Quinones, 55-anyos.
Nahimo sab nga problema ang pag-inawayay sa mga bakwit gumikan kung dunay moabot nga mga relief goods gikan sa mga grupo ug indibiduwal, ilugan kini ug dili na mabahin.
“Luoy kaayo tong dili abtik, dili na gyud makabahin, maro-maro sab ang uban kay ang ilang mga bana didto na nag-atang sa gate, mao nang pag-abot sa hinabang sila nalang perme makakuha, magbalik-balik. Mao bitaw, gi-meeting nami sa among kapitan nga kung dunay maabot, ibutang sa usa ka lugar, dayon bahinon sa tanan,” ni Marcelina Recamante, 51-anyos.
Ulan ug init ang gisagubang sa mga bakwit sa evacuation site diin pipila kanila, nagsakit na.
“Pait kaayo among sitwasyon, naka-ingon ko sa akong kaugalingon, nga Ginoo ko, ayaw tawon kami paantosa, kung dunay katalagman, unta gikuha nalang mi nimo,” ingon ni Gregoria Soliva, 65-anyos.
Mapositibohon sa higayon
Si Bertoldo Morales, mag-uuma nagdala-dala sa iyang usa ka parisan sa manok, usa ka parisan sa iyang binuhing kanding ug ang iyang iro aron bisan sa hitabo, naa pa siya’y mabilin ug mosanay pa kini.
“Daghan kaayo ko’g binuhing kanding ug manok, pero unsaon man dili man sila tanan madala. Tag-usa ra ka parisan akong gidala aron kung dili nami kabalik didto kay lisod naman gyud kaayo balikan ang Luayon, mosanay ni,” saysay ni Bertoldo.
Nagpadayon sab sa iyang gamay nga sari-sari store si Gerlyn Nenaria, 40-anyos, diin iyang nadala ang ilang mga paninda dihang gipangkarga kini sa iyang bana sa ilang kabayo.
Hagit sa kagamhanang local
Hangtud Nobyembre 11 lamang magtinir ang mga bakwit sa mga tunghaan aron makapadayon ang pagtuon sa mga estudyante.
“Makig-koordinar kita sa local government ngari sa Makilala ug sa bisan asang dapit sa North Cotabato diin asa naa sila sa mga tunghaan ang atong mga victims nga mangita kita og area aron maoy himuon natong temporary shelter sa atong mga bakwit, kay gamiton man sab ni ang eskuwelahan,” dugang sa opisyal sa DSWD-Soccsksargen.
Sa datus sa DSWD-Soccsksargen ang Makilala ang dunay pinakataas nga ihap sa mga apektadong pamilya nga dunay 20,704 ug moihap sa 103,520 ka mga indibiduwal; sa Kidapawan, 1,924 ka pamilya, 9,620 ka indibiduwal; sa Tulunan, 3,659 ka pamilya, 18,285 indibiduwal; samtang sa M’lang dunay 117 ka pamilya nga dunay 585 ka mga indibiduwal.
Sa Region 12 mitotal kini og 29,479 ka mga pamilya, 147,395 ka mga indibiduwal sud sa 149 ka mga barangay nga gikadaut sa 27,310 ka mga panimalay diin ang 20,913 totally damaged samtang ang 6,397 mao ang partially damaged.
Ang sa Davao del Sur, dunay 4,257 ka mga pamilya ang napektado diin moihap kini sa 21,285 ka mga indibiduwal nga anaa karon sa 28 ka mga evacuation centers.
Hinuon sa mga nanlabay nga mga adlaw, nag-abot abot ang mga donasyon gikan sa mga kompanya, grupo, indibiduwal ug sa mga nagkadaiyang lokal nga kagamhanan sa nasud ang mihatag ug mipaabot sa tabang aron makabangon ang mga biktima.
Luyo ning tanan, diha sa mga evacuation centers, bisan sa kapait sa kahimtang dili malikayan nga makahimo pa gayod sa pagkatawa, taliwala sa trahedya, -- kini ang Pinoy, mopahiyom luyo sa kasakit, mohigugma, mopasadya, ug mopadalit og kinasingkasing nga tabang ngadto sa nanginahanglan.