WALAY tinuod nga Pilipino nga dili mokaon og humay o mais. Halos tanang tawo sa Asya nagakaon og bugas. Hinuon, daghan sab ang nagkaon og pansit ug pan, noodles nga gama sa harina.
Matud sa akong adunahang higala nga tisoy nga dili mokaon og humay ang iyang maanyag nga asawa. Miyembro siya sa alta-sosyedad, busa kinahanglan siyang makitang maanyag bisan kon lapas 70 anyos na.
Dugang pa niya nga adunay kemikal nga sulod sa bugas humay nga makadaut sa panit mao nga dali ra daw'ng matigulang ang Pinoy. Kemikal daw kini nga makapaluyloy sa panit ug makadaut sa kutis.
Apan bisan unsa pa ang iyang isulti, di tingali mabuhi ang sobra 100 ka milyon nga Pilipino kung walay bugas. Apan kinsa may nahimuot sa kahimtang sa atong mga mag-uuma karon?
Human nipasar ang Rice Tariffication Law sa niaging tuig, morag wala nay kaugmaon ang tigtikad sa atong kabukiran. Sumala sa maong balaod, mahimo nang moangkat ang bisan kinsang negosyanteng importer sa bugas aron dili mahutdan sa palengke og mobarato kuno ang presyo.
Tungod niini, nibaha dinhi og bugas gikan sa Vietnam, Thailand ug sa bisan asang langyaw'ng nasud. Nialma ang mag-uuma sa humay tungod kay ubos kaayo ang palit sa National Food Authority (NFA) sa ilang tipasi.
Kung wa ko masayop, halos 10 percent ra sa tanang abot sa uma ang mapalit sa NFA. Ang nakapadugang pa sa problema kay imbis mobarato ang presyo sa humay, nagpabilin na man hinuon kining mahal. Bisan sa mando ni Presidente Rody nga paliton ang tanang produkto sa mga mag-uuma, dili gihapon kini mahitabo tungod lagi sa kakulang sa pundo sa NFA karong tuiga ug sa sunod tuig.
Unsaon sab kini nila kung napuno na sa sinakong bugas ang ilang bodega? Matud pa sa nibatikos sa maong balaod nga dako ang dautang epekto niini sa mag-uuma nga mao gihapon ang pinakadakong sektor sa atong katilingban. Karon pa lang aduna nay nanawagan nga ibasura ang maong balaod kay nipabor kini sa mga negosyante nga nagpadato luyo sa kapait ug sa tumang kapobrehon sa katawhan.
Dunay nisugyot nga sun-on ni PRody ang Malaysia ubos ni Prime Minister Mahathir diin halos 0 porsyento ang kapobrehon. Ang iyang gibuhat mao ang dili pag-pukos sa humay kon dili ang pagpalambo sa mga produkto nga mabaligya sa pangkalibutanong palengke sama sa cacao, bubber ug palm oil.
Matud pa sa adviser ni Mahathir nga walay makadaug sa gidaghanon nga produktong humay sa Vietnam tungod sa Mekong Delta nga gikan sa higanteng Mekong river. Apan hugot ang ilang balaod nga moangkat lamang og humay kung gikinahanglan na kaayo og gikan sa kita sa mga produktong iang gibaligya sa langyaw'ng palengke.
Gipangtamnan sa Malaysia ang mga nakatiwangwang nga yuta sa bukid nga wala gamita. Nagtukod usab ang gobyerno og ahensiya nga gawa sa Department of Agriculture sa pag-apud-apod sa yuta sa kabus ug pagtukod og gagmayng tag-iya sa yuta aron himuong plantasyon sa produktong pang-eksport.
Maayo lang daw ta motudlo sa kung unsaon pagtanom apan di ta kabalo mo-negosyo sa atong produkto.