NAALARMA karon ang tibuok kalibutan niining sakit gumikan sa 2019 novel coronavirus (2019-nCoV) nga mikuyanap na ngadto sa 22 ka nasud sa kalibutan, kun diin nakapapukaw sa World Health Organization (WHO) nga magmabinantayon ang ubang mga nasud.
Aduna ko’y nahinumdoman sa gi-asoy sa akong inahan niadtong gamay pako sa edad nga 10-anyos, matud pa sa akong mama, pito sila ka magsuon pero naabtan sa sakit nga kolera, sunod-sunod namatay ang lima niya ka igsuon ug ang pinakasakit daw kay kada bulan nagsunod pagkamatay ang lima, hangtud nga duha nalang sila ang nahibilin, sa laktud kada bulan may namatay.
Pero tuig 1933 pa kadtong tuiga, segon sa iyang gi-asoy sa amo nga iyang mga anak. Samtang nagtubo ako, ang akong namatikdan ang sakit nga kolera sa mga manok, nga ang tawag ana kaniadto 'donlok' o 'dungoy' usa ka buntag ana, ako gyung nakita nga nangahulog nga wanay kinabuhi ang among mga manok gikan sa ilang gibatugan.
Hangtud karon anaa gihapon ni siya, pero, gumikan sa hataas na og kahibalo sa atong mga scientists ug mga doctors dali ra nilang tun-an ang mga matang sa virus o kagaw ug masulosyonan dayon ang tambal niini, basta mahibaw-an lang nila ang origin kung diin gikan, pero kaniadto kulang pa sa abilidad ang atong mga espesyalista kung unsay alkontra sa mga virus.
Gani sa pagkakaron kulang pa kita sa mga kahimanan sa pagditik niini, kay ang resulta sa laboratoryo sa matag kagaw nga paspas motakud, dalhon pa didto sa Australia aron sa pagkomperma ug pagmatuod sa maong kagaw nga paspas motakod, ug dali rang mokuyanap ug ikamatay dayon.
Kolera sa tawo ug hayop, mao kini ang atong gibantayan karon dinhi sa Davao region, arang-arang ang nCoV kay wala pa’y kompermasyon nga nia na sa lima ka lalawigan sa rehiyon 11; pero ang dakong problema kining kolera sa hayop sa mga hog raiser, nga nanukad sa probinsya da Davao Occidental nga mipatay na’g kapin sa 13,000 ka mga baboy, gani nakasulod na dinhi sa atong dakbayan sa Davao.
Hinuon, dili man motakod sa tawo ang kagaw sa baboy ang African Swine Fever (ASF) kon dili, adto ra usab sa baboy. Sa pagtuon, wala pa’y tawo nga namatay kay nakakaon og karneng baboy nga may sakit nga ASF.
Ang punto dinhi nganong sumpuon o patyon ang mga baboy nga nagpositibo sa ASF aron dili kini makatakud sa ubang mga baboy aron dili mag-minus ang supply sa market, kay musogot kita’g sa dili daghan man ang kumakaon og karneng baboy.
Pahinumdom sa atong mga kaigsuonan ning panahon nga ni-a kining sakit nga NcoV, higpit nga pag-amping tumana ang tanang pahimangno gikan sa departamento sa maayong panglawas pero, dili lang mag-over acting? Unya na mag face mask og may balita na nga nia na sa Davao region.
Magmabinantayon sa kanunay, labaw sa tanan avoid crowded places, shake hands, ug labaw sa tanan, pakusgan nato ang atong immune system niining panahona aron dili dali mataptan sa bisan unsang sakit nga mananakod.