KUMUSTA mong tanan diha? Hapit na unta ang pagsaulog sa Araw ng Davao apan mora’g walay kisaw og mingaw pa sa tirana tungod sa hulga sa coronavirus disease (Covid-19).
Nagmando ang atong lokal nga kagamhanan nga dili una ipadayon ang aktibidades alang sa tinuig nga sele- brasyon aron malikayan nga mokuyanap sa maong sakit.
Makalilisang kini nga sakit nga niabot na’g “pandemic proportion” o sakit nga niabot na’g pangkalibutanong hulga sa panglawas sa tawo. Kung wa ko masayop dul-an 30,000 na ang nataptan sa maong sakit samtang liboan sab ang nangamatay, kasagaran kanila mga hamtong ang pangedaron og hinay na ang resistinsya sa sakit. Hasta ang mga doktor, narses o ang gitawag nga “medical health professionals” nga nag-atiman sa mga masakiton ang gitaptan usab sa maong sakit nga wa pa masayri kung asa gikan.
Daghang teorya nga niguwa nga gikan kini sa hayop sama sa bitin, kabug, unggoy, milo ug uban pa. Nama- tikdan ang maong sakit sa katapusang bahin sa 2019 nga nagsugod sa syudad sa Wuhan, China apan wa dayon napahibalo sa katawhan busa paspas ang pagkuyanap niini ilabi na kay daghang tawo nga nibisita sa maongsyudad.
Sulti sa mga eksperto sa panglawas nga matakdan lamang ang tawo sa maong sakit sa direktang pakiglam-bigit sa masakiton sama sa paggunit sa kamot, paghang- gab sa ilang ubo, paggunit sa butang nga ilang gigunitan og uban pa. Kung molantaw kita sa internet daghan kaayong mga impormasyon nga atong mabasa kabahin sa maong sakit, apan bantayan nato kay naay “fake news” nga makapasamot lamang sa kahadlok sa tawo.
Dunay balita nga gipangpatay na lang ang mga masakiton sa China aron di na makatakod sa uban.
May mga tambag sab kung unsaon nga makalikay sa maong sakit. Dunay nag-ingon nga magtaptap sa ilong og nawong gamit ang N-95 nga maskara samtang may nag-ingon sab nga way ipik kini. May nag-ingon sab nga mamatay ang kagaw sa COVID-19 sa mainit nga lugar sama sa Pilipinas nga may sobra 26 degrees celsius.
Sama daw sa nahitabo sa Sub-Saharan region sa Africa nga way natalang nagsakit tungod sa kainit sa ilang klima. May mabasa sab kitang paagi sa inatong pagsumpo sa maong sakit gawas sa paglikay nga moadto sa lugar nga daghang tawo o sa pagduol mismo sa masakiton.
Dunay nag-ingon nga kanunay moinom og tubig nga may katamtamang kainit. Matunaw lang daw sa atong tiyan ang kagaw sa pagsigeg inom og tubig. Maayo sab daw ang pag-inom og tubig nga may “turmeric”, luy-a, “virgin coconut oil” kay anti-virus ug seguradong tipok ang kagaw. May mabasa sab kitang balita nga nangaayo ang pasy- ente nga medyo nakapalipay kanato.
Abi man gud sa kadaghanan nga wa nay alibyo sa maong sakit og “death sentence” na kung anaa ka niini. Apan sa pagkatinuod, pwedeng maayo ang masakiton pinaagi sa pagpakusog sa iyang “immune system” nga maoy kaugalingong depensa batok sa bisan unsang sakit. Dunay balita nga pwede gamiton ang “retro-viral drugs” alang sa may HIV-Aids ug dunay bakuna nga gisulayan na sa tawo sa laing nasud.