SUKAD nga nahimo kong amahan hapit napulo ka tuig na ang milabay, ang pulong “pagpuyo” nahimo nang kabahin sa akong pagpamadlong sa akong duha ka bugoy. Maghilak ang adlaw nga di ko makasiyagit og “pagpuyo mo!”
“I’ve come full circle,” kon sa iningles pa, kay mao sab ni ang kanunay nakong madunggan sa akong inahan niadtong bata pa ko ug sama pa ko kasipat ining akong mga bata ron. Mangugat intawon to akong inahan og binadlong, “pagpuyo!” kay pwerte nakong langasana. Karon ako na pud ang mangugat.
Sa sige nakong sinyagit og “pagpuyo,” akong nahibaw-an nga mag-usab-usab ang kahulogan niini depende sa paggamit. Unahon natog hisgot ang root word, sa iningles pa, ining pagpuyo, nga mao ang “puyo.”
Pwede ning sabton isip “live” sama sa “where do you live.” Asa ka puyo? Nagpuyo ko sa Pinamungajan. Nagpuyo ko nga malinawon. Gipuy-an nako ang akong mga prinsipyo.
Pwede sab ni sabton nga paghilom, o “shut up,” sa iningles pa, labi na og pataka na og istorya, o nagpalabi na sa iyang gibati, ang usa ka tawo. Sama atong nag-istorya mi sa akong inahan niadtong hayskul na ko:
MAMA: Hoy Insoy, nanguyab man kuno kang Cristina?
AKO: O ma, kay ibog kaayo ko niya. Di ko katulog sigeg hunahunaa niya. Mora kog kaihion, kahilakon, panington akong kamot... di ko ganahan mokaon...
MAMA: Pagpuyo oy!
Sama sab karon nga amahan na ko ug mangayog mahalon nga duwaan akong mga bata: “Tatay, paliti kog playstatio...” “Pagpuyo!”
Apan ang literal nga gamit ini nga pulong mao nang dili nimo palakaw-lakawon ang usa ka tawo ug gusto nimo nga magpundo lang siya sa usa ka lugar. Sama anang mamadlong ko sa akong mga bata nga sigeg dagan-dagan: “Langasa ninyo oy. Pagpuyo mo bi!”
Naghisgot ko ining “pagpuyo” tungod sa Covid-19 crisis nga atong giatubang karon. Tanang gamit sa pulong “pagpuyo” mahimong maaplay rong panahona. “Asa ka nagpuyo? Pagpuyo diha. Ayawg gawas. Ayawg laag.” Kini nga gamit sa pulong giubanan na karon og pulong “quarantine” ug “social distancing.”
Apan ang labing paborito nakong kahulogan sa pulong “pagpuyo” karong panahona mao ang “shut up,” labi na kon ang pagkatap og kahadlok o kabalaka na ang hisgotan. Sama ining istorya namo sa akong anak:
“Tatay, ingon sila mamatay na kuno tanang tiguwang, apil ka!”
“Giahak kang bataa ka. Pagpuyo!”