PABILING nag-una sa mga balita tibuok kalibutan ang isyu mahitungod sa makatakod nga coronavirus disease (Covid-19) nga gi-ila sab nga “severe acute respiratory syndrome coronavirus 2” (SARS-CoV-2).
Base sa gihimong pagtuon nga natala sa World Health Organization (WHO) ug Medical News Today, kining special feature maghatag og dugang kasayuran sa publiko aron dili masugamak sa mga tuo-tuo o tabi-tabi nga nanggawas sa social media.
Ingon man ang paghatag og ideya o sugyot sa husto ug epektibo nga paagi aron nga batukan ang maong kagaw, base sa gihimong pagtuon sa mga scientist.
Sa labing uwahing talaan nga gipagawas sa Statista.com niadtong Marso 24, 2020 gibana-bana nga miabot na ngadto sa 16,565 ang nangamatay nga natakbuyan sa maong kagaw tibuok kalibutan, samtang 6,077 niini nga mga nangamatay sa nasud sa Italy.
Tungod sa maong hitabo, nakamugna kini og kalisang ug kabalaka sa publiko gisamutan pa sa mga tabi-tabi nga mikatap nga way igong sukaranan.
Unsay tinuod, unsay di
1. Mga edaran o senior citizen mao ray nameligro. Base sa pagtuon nga napatik sa medicalnewstoday.com nga way gipili ang maong virus si bisan kinsa mamahimong matakbuyan niini, apan kadtong mga hamtong nga aduna nay daang gipamate sa ilang kalawasan sama sa asthma o diabetes maoy sagad magrabehan.
2. Face mask makadepensa batok sa virus. Nasuta nga kadtong naggamit og disposable face masks nga sagad dili haom (fit) sa nawong, dili 100 porsento nga maprotektahan batok sa maong kagaw. Apan makatabang ang face mask niadtong tawo nga naghambin og respiratory illness aron nga dili siya makatakod ngadto sa uban. “There is very little evidence that wearing such masks protects the wearer from infection,” pasabot ni Dr. Ben Killingley, consultant sa Acute Medicine and Infectious Diseases didto sa University College London Hospital in the U.K.
3. Virus dili molungtad sa kainit sa panahon. Sigun sa WHO nga mokatap gihapon ang coronavirus bisan ngadto sa dapit nga taas ang kainiton sa temperatura.
4. Covid-19 gimugna sa laboratoryo sa China. Way lig-ong ebidensiya nga nagpamatuod sa maong taho nga mikatap sa social media o internet.
5. Mikatap ang kagaw tungod sa paghigop og “bat (kwaknit?) soup.” Masaligon ang mga scientist nga ang maong kagaw naggikan sa hayop apan way lig-ong ebidensiya nga nagsuporta tungod sa paghigop sa bisan unsang matang sa sabaw nga maoy naka-ingon.
6. Flu ug pneumonia vaccines makapanalipod. Wa pay vaccines (bakuna) nga na-imbento aron sa pagkigbatok sa maong matang sa respiratory infection.
7. Butang gipadala gikan sa China makakuyanap sa virus. Sa mga na-unang pagtuon atol niadtong pagbuto sa SARS ug MERS nga susama sa coronavirus, ang kagaw dili magdugay diha sa gipadala nga packages o suwat sulod sa pipila ka adlaw.
8. Kadtong nataptan sa Covid-19 mamatay. Dakong sayop ang maong pagtuo, ang WHO nagkanayon nga 80 porsento sa mga nataptan niini dili grabe nga wa kinahanglana nga magpatambal sa ospital.
9. Paggamit og chlorine pinaagi sa pag-spray sa panit o kalawasan makapatay sa virus. Maghatag hinuon og kadaot sa panglawas kon gamiton ang maong kemikal sa tawo kay ang maong kemikal gamit lamang sa pag-disinfect sa mga butang.
10. Matakdan sud sa 10 minutos. Bisan nga wa pay 10 minutos nga nakapaduol ka sa tawo nga positibo sa Covid-19 taas ang tsansa nga ikaw matakdan sab.
Tips
Ang WHO mirekomendar niining mga angayang buhaton aron kalikayan ang pagkatap sa Covid-19 virus.
Palayo sa tawo nga adunay simtomas sa virus.
Likayi ang pagpunay og hikap sa mata, ilong ug baba.
Kanunayon ang pagpanghugas sa kamot sud sa 20 minutos.
Pagpuyo sud sa balay kon naglain ang paminaw sa lawas.
Gamit og tissue paper sa higayon nga mohatsing ug ang paglabay gilayon niini sa basurahan.
I-disinfect ang mga butang o dapit nga kanunayng mahikapan sa tawo.