Garcia: Pamikulung: Gagapang ya ing kulubasa, malalakwan ya ing bunga

(Lockdown: The squash vine creeps, the fruit gets left out)

“O patag a bunduk kukulate dutung

Masetas ding sagin balag ding balatung

Tinanam kung mangga memunga yang santul

Ing gayndu kung sisi, tandang yang mangebun.”

~O Patag a Bunduk!

(Senayang Dalit Kapampangan)

“Kabang manaya king kauran

ala kung buring nanu mang gawan,

nung e mu manamdaman karing kule ning bulan.

Pinatak ing uran, mebawas ing lisangan.

Oneng kayari na mipawas na naman.

Alang akarapat nung e mu

mamilang karing lilung penandit,

kabud gana-ganakan libu-libung mengalabasan.

Tinulu ing uran, mebawas ing libangan.

Guryun ding kamalitan sati kepataran.”

~Miguel Serrano

***

Ing panaung anti ngening kasalungsungan mengaring metung yang kapayntulutan bang gamitan o pasayangnan ing balang penandit a malaya tamu. Makapamili tamu kareng adwa. Ing balang penandit--ngana pin ning dirapan--gintu! Dapot karing aliwa, malyari mu namang anting abung manibatan karing matatampud a dapug ning masasayang a pamikatagun.

Kabud metampud na--anting abu--ala na kang nabangnan pa king mesayang a panaun.

Ngara pin deng kabalen tamu king malagintung diparan, “Gagapang ya ing kulubasa, malalakwan ya ing bunga.”

Buri na sabyan ning sinabi o sinulat kaniti--milalabas mu--ding balang penandit mengari lang tangke da ring kulubasa kambe ring keyang bulung a kukulate, manalukyat o gagapang alang patugut mantun pikalawatan bang mikalat ya at mamunga iti.

King pamangulate na deng balang bunga na--apangsingan tamu--malalakwan la mu at alang tutuki king keyang pamangulate. Payapa la mung daragul nung nu la misapwak anting bulaklak angga na potang magi lang maragul na at malulut nang bunga. Malyari na lang pupulan bang aylutu at apangan--iyampang king Ginu anting papuri at kapasalamatan king kalam a pigkalub Na.

Agpang karing akakit tamu kareng Social Media, lalu na ing Facebook, deng tau paysambut la king kapigaganakan pauli ning kaligaligan a malilyari magmula pa inyang kabuklat ning banwang kasalungsungan. Magmalun la at magbakutkut la at pipilinan da ing e na kimut, e na gumamit king pamisip o king sikana at kegiwan a atin la. Sinuku na la at bala manaya na la mung dugpan ning sakit agya mang e da buri iti.

Patingapun, mamangan, matudtud, mag-Facebook o manalbe TV at e da na sasamantalanan ing ulaga da ring mangalabas a panaun--panaun a mengaring sula o migit pa--a e na malyaring ibalik pang pasibayu anti karing patak ning uran a minagus mu karing pitak at paliging papunta karing sapa at ilug.

Ing payntungulan tamung kapalaran itamung gagambul kaniti at nanu man ing maging bunga--itamu ing pinili--inya ala ta’ng malyaring sangkanan o sisyan kabud e mayap ing kararasnan tamu king payntungulan--o nung atin ta’pang dasnan man. E na sala ning ninu man o ding aliwa nung mipakananu tamu--mipalad man o mabigu--inya sana pakasamasnan ta’ng pilinan ing daratang a palad tamu.

E ta’sukat apusan ing malilyari king kulubasa king diparan a mesambitla. E ta’la dapat sasayangnan ding balang bini ning tagumpe a mababaldug karing bitisan tamu at managkat itanam bang maging bagin a mamayutputan king bunga karing balag nung nu la alang patugut kukulate.

Maglakwan ta’ng bakas ning bye tamu keti king yatu bang mipakde la ding makatagmu at manakit kareti bang mitanam la namang mayap a bini para karing payntungulang dai.

***

Dake Talabaldugan:

ligtás - (panguri) ing miligtas,ing mikabus, ing mitagan. English: survivor. Alimbawa king pamangamit. “Atin mu ring migit dinalan kareng ligtas a maglakbe ibat aliwang bansang memanyatang keti inyang milabas a paruminggu agya mang ating mengapayamak aliwa.”

ligtás? - (panguri) miligtas, mikabus, meyatbus. English: saved from danger, threat of danger, onerous duty, unnecessary responsibility. Alimbawa king pamangamit. “Ligtas ka keng sakit nung maingat ka keng pamangan,mapgbatak kang katawan at matudtud kang masalese.”

ligtás² - (panguri) linigtas, kinabus, inatbus. English: saved from danger, threat of danger, onerous duty, unnecessary responsibility. Alimbawa king pamangamit. “E ya man mekauli e me pa mu rin pigaganakan uling ligtas ne man ing anak mu keng nanu mang kapigaganakan a isipan mu dikil kaya.”

ligtás³ - (panguri) ala na king panganib, sakit, kasakitan, kaligaligan o alingasngas. English: out of danger, free from disease, harm, hardships, problem or any negativities; safe already. Alimbawa king pamangamit. “Ing sabi ning manulu kaya, ligtas ne kanu ing pungul a nandin pamung abak mibait inya e na kayu sukat kakarug pa.”

ligwák - (palagyu) pangaligwak, pangayugse, pangasalbag, mesayang. English: spill, spillage; squandered Alimbawa king pamangamit: “Kinyakan na ing ligwak a gatas uling ya na kanung ditak a mitagan keng tatangkapan nang pamangan ning anak nang bingut ita.” “Ligtas ka keng sakit nung maingat ka keng pamangan,mapgbatak kang katawan at matudtud kang masalese.”

***

SADYANG GAWI DA RENG KAPAMPANGAN

Deng kukulate tanaman anti kareng kulubasa, opu, apalya, bule, kamangyang at aliwa pang mamunga mangyalangan lang balag bang karin la kulate, lumabung at dakal bunga. Inya sa’t deng mula kanita alus atin la ngan pakatalakad a balag at deti sasakup lang malwalas a dake ning mula inya pin ata ngening dakal no reng bale karing balang balen deti e da no binang tatalakad deng kabalen a makimalwalas a mulang pitamnaman miyayaliwang tanaman.

King panaun ngeni, abilang na la karing taliri ning metung agamat nung atin pang balag a akagaywan tamu kanita a mekalingwan o kelingwan da na reng kabalen tamu.

***

PIGAMPA: Ing Kapisik manalig yang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kapampangan kapamilatan ning pamipasigla king keyang Kalinangan—ding keying dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan.

PARASAN: Pagnasan na niting ing paralan ning panyulat at sablang dake ning Kalinangan tamu a telukyan ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan.

Malyaring sumulat king garciakragi@yahoo.com para karing kutang o munikala.

Trending

No stories found.

Just in

No stories found.

Branded Content

No stories found.
SunStar Publishing Inc.
www.sunstar.com.ph