Hustisya. Mao kini ang gipangita sa mga dinaogdaog ug linupigan. Niadtong nabiktima sa krimen ug pang-abuso. Sa mga hingsad-an ug naagrabyado. Mangita gyud sila og hustisya ubos sa atong mga balaod. Dunay panultion nga Linatin nga nag-ingon, “Fīat jūstitia ruat cælum.” Sa Iningles, “Let justice be done though the heavens fall.”
Ihatag ang hustisya bisan pag mahugno ang kalangitan. Ipatunhay ug ipatigbabaw ang hustisya bisan unsay dangatan. Sumala pa sa Brewer’s Dictionary of Phrase and Fable, mao kini ang gitawag nga “Piso’s justice,” kadtong mga sentensiya kansang tumong “technically correct, but morally wrong.”
Kinsa man kini si Piso? Si Gnaeus Calpurnius Piso usa ka Roman statesman sa panahon nila ni Emperador Augustus ug Tiberius. Nahimo siyang gobernador sa Hispania ug consul sa Africa. Sakop siya sa mga gamhanang pamilya sa Roma, kansang sakop nga si Calpurnia, nahimong ikatulong asawa ni Julius Caesar.
Si Piso maoy tinubdan sa legal maxim nga Fiat justitia ruat caelum. Usa ka adlaw niana, usa ka tawo gitaral atubangan kang Piso sa kasong murder. Wa makit-i ang patay nga lawas sa tawo nga iyang gipatay. Apan ang tanang circumstantial evidence nagtudlo sa akusado nga sad-an sa pagpatay sa maong tawo.
Masuk-anon nga mipakanaog sa iyang hukom si Piso nga nagsilot sa akusado sa kamatayon. Gitugyan niya ang konbiktado ngadto sa usa ka centurion nga maoy mopatuman sa silot. Apan sa tukmang adlaw ug takna nga punggotan na sa ulo ang konbiktado, nitunga ang tawo nga matod pa iyang gipatay.
Gitaon na sa konbiktado ang iyang liog sa tadtaran ug naghuwat na lang sa suwab sa espada sa berdugo. Apan sa pagkakita sa centurion nga dakong buhi ang tawo nga giingong napatay sa konbiktado, iyang gipahunong ang execution.
Gidalag balik sa centurion ang konbiktado ngadto kang Piso ubos sa pagtuo nga maabsuwelto ang maong tawo sa silot sa kamatayon kay buhi man ang tawo nga giingong iyang napatay ug maoy hinungdan sa pagkonbikto kaniya.
Apan inay maabsuwelto ang konbiktado, niulbo na hinuon sa kasuko si Piso ug nisiyagit nga, Fiat justitia ruat caelum. Dayon niyang mando nga punggotan sa ulo ang tulo ka tawo – ang konbiktado, ang centurion ug ang tawo nga giingong gipatay apan buhi diay.
Ngano man? Matod pa ni Piso, kinahanglang ipadayon ang execution sa konbiktado kay final na ang iyang desisyon. Gisilotan niya sa kamatayon ang centurion kay napakyas siya sa pagtuman sa iyang mando nga ipatuman ang iyang gipakanaog nga silot sa kamatayon ngadto sa konbiktado.
Ang tawo nga giingong gipatay apan nitunga kay buhi diay iyang gisilotan sa kamatayon kay siya maoy hinungdan sa kasamok ug sa kamatayon sa duha ka mga tawo nga inosente.
Mao kana nga kinahanglan nga usisahon bisan ang atong mga balaod aron way makonbikto sa cyberlibel tungod lang kay way klaro nga probisyon sa prescription period ug republication.
(edbarrita@gmail.com)