AGKAKAWIL kada agrurutapen dagiti parikut gapu kenni Covid-19 saan laeng a ditoy Pilipinas no di ket sapasap a sangalubungan. Ti kasaeman iti nasaem, kabsat, ket ti mapaspasamak ita sadiay Middle East nangruna sadiay Riyadh, Saudi Arabia. Adu kadagiti kailiantayo nga OFW nga adda sadiay ti nakakaasi piman ti kasasaadda iti agdama. Gapu kenni Covid-19, adu dagiti nagserra a negosyo nga ayan dagiti kailiantayo sadiay. Saandan piman a nakaala iti maudi a sueldoda ken uray aniaman nga ayuda. Adu kadakuada ti agbisisinen ken kumarkaraba iti tulong ken kaasi. Ti nasakit, adu kadakuada, babaen kadagiti masalsalawtayo a damag... ti iturtureddan ti agkalkal iti basura tapno agsapul laeng iti maipauneg a makan.
Tsk tsk... agasem dayta a rigat nga inda paspsaren iti agdama? Dayta koma, kuna ti kaadduan ti rumbeng a tamingen ti gobyerno iti agdama. Adda koma sigida a tulong nga itden ti gobyerno nasyonal tapno masalbar ti biag dagiti piman a kailiantayo sadiay. Arig makaluaka pay, pards, a makarikna iti asi ken pannakasair iti rikna no maimatangam ti panagrigrigat dagiti OFWs sadiay.
Agasem... saan nga ammo piman dagiti ingungotenda a pamilya ditoy pagilian ti kasta a paspasarenda sadiay. Adda met dagiti makaawat a maseknan nupay adu met dagiti awan pay ammoda iti pudpudno a mapaspasamak a panagrigrigat dagiti kabayagyanda sadiay. Ulitenmi, sapay koma ta agtignay a sigida ti gobyerno tapno maalsa dagiti kailiantayo iti kasta a panagtutuok.
***
Naimulan iti pakasaritaan ti pagilian a rumbeng laeng a matrato dagiti OFWs (sadino man ti ayanda a paset ti lubong) a kas "bannuar" gapu iti dakkel a tulongda iti reserba a dolyar. Dinto kalipatan dayta a muhon nga it-itdenda iti kagimongan. Ngem ti nakakaskas-ang... idi nakaawid piman dagiti napagasatan a makaluas manipud nasyon a kiniro ni Covid-19... kasla nakarkaro manen a kalamedad ti inda sinango iti bukudda a nakayanakan. Imbes a pannaranay ti inda sagrapen, saan ta nakarkaro a sider ken pammarigat.
Kasano? Agasem ta arig inabotda iti nasurok dua a bulan a panag-quarantine idiay NCR tapno kano masierto nga awan awitda a virus ni Corona. Grabe a tuok agingga iti panagbisin ti inda sinagrap iti temporary a taengda idi addadan ditoy pagilian. Kimmaro ti iliwda kadagiti respektibo a pamilya ti nangiduron kadakuada tapno napait man, inda inawat dayta a kasaaad. Kalpasan iti pinasarda a rigat iti uneg ti mano a bulan, napalubosanda met laeng a makaawid kadagiti puonda a porbinsiya. Ti imasna, baro manen a tuok ken rigat ti inda pinasar gapu iti kinakurang iti pagluganan a mangitulod kadakuada. Bisin ken tuok latta ti inda pinasar iti igid ti eropuerto agingga kadagiti kalsada. Ket iti banglesna, idi nakasangpetda met iti umisu nga ilida, dida pay laeng naabrasa dagiti kailiwda a pamilya. Ta apay? Nag-quarantine-da manen iti no mano nga aldaw. Iti mas nasaksakit, adda gayam dagiti LGU (Local Govt. Units) ti nagtukiad nga umawat kadagitoy nga OFWs.
Maymaysa ti makitami a rason: Kaamakda nga agramaram ti Covid-19 iti lugarda. Kasanot nga agramaram ket nagleppasdan iti adu a proseso dagitoy a simmangpet nga OFWs ket kaawatan a nadalusdan manipud iti virus? Karugitda kadi dagitoy a kailiantayo? Daytoy kadi ti pagsubadtayo kadagiti piman a naiwawa a kailiantayo a nangnangted iti nayon a pondo-dolyar iti kaban ti ili a maar-aramat kadagiti nagduduma a proyekto ti administrasyon? Daytoy kadi ti karbenganda a subad iti rigatda? No sisibiag la koma daydi lolok, maymaysa laeng ti tabbaawna: "Kinamaag ken kinamauyong" dayta a pangsubalit iti sakripisyo dagiti OFWs.
No koma ta nagmiembro idi daydi lolok iti KKK... siguro, adda naipatawidna iti pulimi a mangidaulo iti gubat kontra kadagiti sinalbag ken awanan utek a di makarikna iti umdas a panagraem iti naimbag a nakem nga utangtayo kadagiti OFWs. Ngem nakarkaro ngata a gubat no ti kimmampian daydi lolok ket dagiti "sakang a kimpitai" a nangparigat idi kadagiti kailiantayo idi dimmupag dagita a singkit idi gubat. Tsk tsk... ngem no maimatangan koma ni lolok ti tuok dagiti agbisbisin nga OFWs sadiay Middle East nga agkalkalkal iti basura... amangan ta mangpondar daytoy iti baro a brigada ti bukodna a KKK - Karit-Kugtar-Kontra Covid!
***
Kunada... adda met nagnaan dagiti tinnulong iti panagannad kontra Covid-19. Adu dagiti pamkuatan nga inaramid dagiti amin a disso nangruna kadagiti nakaro ti panangkibor ni Corona virus. Dagiti sigud nga adda iti Enhanced Community Quarantine (ECQ)... naital-oda iti mas nalaglag-an nga estad Modified ECQ (MECQ) agingga iti nagbalin a GCQ wenno ti General Community Quarantine.
Iti banglesna, adda dagiti disso nga addadan iti estado a GCQ ti naisubli iti ECQ gapu met laeng iti panagbaybay-a. Gapu iti di panagtungpal ti annuroten dagiti protocol ti Covid-19, immadu dagiti nagpositibo iti nasao a sakit. Kadagiti met disso nga adda iti GCQ ngem nagliway kadagiti annuroten, nai-lock down dagitoy agpapan iti pannakaisursurat daytoy a pinanid ti Karit. Numan pay adu metten dagiti napalukay iti erteng dagiti protocol -- MGCQ saan a maikkat ti umno a panagannad ken pannakaipatungpal dagiti nainget a protocol wenno paglintegan. Kas koma iti siyudad ti Baguio, numan pay addan daytoy iti kategorya a MGCQ, saan a nagbaybay-a ti lokal a gobierno iti panangidaulo ni Mayor Benji Magalong.
Maipatpatungpal ken masursurot amin nga annuroten iti legal a dasig. Kinapudnona, adda dagiti barangay wenno disso ditoy siyudad tin naipasidong iti lock down gapu kadagiti covid-19 positive cases. Nupay kasta, maipagpannakkel iti sapasap a pagilian ti saluad nga impakita ti siyudad gapu ta adayo a basbassit ti bilang dagiti nagpositibo ken pimmusay no maikumpara kadagiti dadakkel a siyudad iti pagilian.
Kinapudnona, ti Cebu City a sigud a nag-GCQ ket naisubli iti ECQ gapu iti iyaadu daditi nagpositibo iti Covid-19. Ti laeng kiddaw iti kaadduan, di koma tagidaksen iti istrikto a pannakaipatungpal dagiti annuroten (protocol) para met laeng iti pagimbagan ken salbar ti kaadduan.
***
Nasakit a padas iti panawen ni Covid: Adda gayam dagiti eksena a gundawayan dagiti addaan (kano) iti kapet ti aglabsing kadagiti annuroten ti checkpoints. Adda gayam dagiti tao nga agaramat iti impluensiya tapno makalusotda. Adda pay dagiti awanan respeto kadagiti otoridad iti checkpoints. Aramatenda ti kapetda wenno impluensiyada tapno makalusotda laeng a ti nakakaasi a mapabpabasol ket dagiti nagpalusot. Dagita koma nga eksena ti sagaten dagiti LGUs.
Maikkat koma ti "padreno system." Uray koma kasano't kangato iti akem dagiti lumasat kadagiti checkpoint, dida koma aramaten ti impluensiyada tapno putdanda iti tengnged dagiti agipatpatungpal iti annuroten. Rumespetoda koma tapno marespetoda met. Ta kasanom a raemen ti maysa a tao nangruna no turayen no dina met tungpalen dagiti ipatpatungpalda nga annuroten? Kunada ngarud: Raemem ti padam a tao kas met panagraemmo iti bagim.
Adios mi amor, ciao, mabalos.