USA sa batakang panginahanglan sa tawo mao ang balay kapuy-an. Apil kini sa mga nag-unang katungod sa tawo aron tawagon siyang dungganan o tawong may dignidad. Apil na dinhi ang panginahanglan sa pagkaon ug sapot.
Apan bisan kung nahiapil kini sa batakang panginahanglan o gitawag sa English nga "basic needs," minilyon gihapon nga Pilipino ang walay kaugalingong pinuy-anan nga matawag nila nga ila. Dali ra man makita ang problema sa pabalay sa usa ka lugar. Adto sa duol sa baybayon o sa daplin sa suba diin makita nimo ang mga barungbarong sa gitawag kaniadto nga eskwaters, "slum dwellers," "urban poor," ug karon "informal settlers."
Sila kadtong nagtipun-og niining mga dapita bisan sa kakuyaw sa ilang kinabuhi nga mabanlas sa kusog nga balod gikan sa kadagatan o baha sa pagdagayday sa tubig gikan sa kabukiran.
Sila kadtong nag-awit og "balod sa kapalaran hunong na" kung moabot na ang bagyo nga moguba sa ilang gipuy-an nga gama sa sinuksok nga plywood, karton, sin ug plastik.
Sila sab kadtong dali nga mabiktima sa sunog. Usa lang ka sipyat sa pagdungka og kalayo ang tibuok nga komunidad na ang mag-antos. Ang Barangay 23-C, nga nabantog sa kadaghan problema sa druga, Covid-19, nga gipuy-an sa mga kaigsuonan natong mga Badjao, kadaghan na nakaagi og sunog.
Anaay tuig nga katulo kini naugdaw sa kalayo busa kinahanglan nga magbantay sila kanunay. Gawas sa problema sa panimalay ug sa kadaghan sa namuyo, dili gidayon makasulod ang serbisyong sosyal niining mga lugara.
Busa niadtong 2015, nagtukod ang Tambayan Center for Children's Rights ug lima ka mga "communal latrines" o kumon nga kasilyas dihang dapita. Basi s pagtuon, libuan sa mga "informal settlers" walay kasilyas.
Lisod man gani pagtikod og kasilyas, unsa pa kaha ang balay? Busa ang Social Housing Finance Corporation (SHFC) nga iya sa gobyerno nagpakusog sa ilang programa sa baratong pabalay sulod sa gitawag nga Community Mortgage Program (CMP) diin ang grupo sa mga "informal settlers" og mga pamilya nga walay balay magtukod og asosasyon aron ilang paliton ang luna nga ilang gipuy-an o bakanteng lote pinaagi sa kwarta nga ipahulam sa gobyerno.
Sa pagkatinuod, dako pa kaayo ang "backlog" o ang kakulangon sa pabalay dinhi sa Davao ilabi na karon nga daghan ang naapektohan nga maigo sa mga proyekto sa gobyerno sama sa "coastal road," "railway system" ug uban pang proyektong imprastraktura sa kagamhanan.
Wala pay labot niini nga pagdagsa sa tawo nga gikan sa lain-laing lugar sa nasud ug sa pagtaas sa population ug sa pagdaghan sa mga nagminyo. Kadtong dili makakaya sa taas nga binulang bayad sa subdivision modangop na gyod sa gobyerno aron nga makaangkon og kaugalingong pinuy-anan.
Mao kini ang gidut-an sa administrasyon ni PRody nga unta makaangkon ang tanang informal settlers ug kaugalingong pinuy-anan. Busa gipasayon na karon sa SHFC nga gipangulohan sa atong kanhi konsehal sa Davao nga si Arnulfo Cabling ang mga paagi aron makabenepisyo ang katawhan sa programa ug makaangkon sila ug barato nga pinuy-anan. Unta ipadayon kini sa atong kagamhanan.