APOLOHIYA. Pakpakawan-berde appomi. Dikamin makateppel. Rumasrasuk ken bumegbeggangen ti adu a barukong gapu iti rurod. Sapay koma ta di bomtak. Maymaysa laeng ti timon ti amin-dagita dagiti kasal-itan nga ar-aramiden dagiti mangar-aramat iti daytoy a pandemya tapno manayonan pay ti pirak-sairo iti biagda. Intay sukiten nga ilugesluges dagiti eksena tapno masiripyo ti paniringan ni Karit ita nga isyu:
***
Iti pimmutok ti basnot ni Covid-19, saanen a mailibak ti kinaadun dagiti nagparikut iti sangalubongan. Ditayon umadayo-grabe metten ti sinalapunna a biag ditoy Pilipinas. Iti pannakaisursurat daytoy a panid... manaynayunan pay laeng ti bilang dagiti nagpospositibo, immimbag ken pimmusay. Ti imasna, kasla adayo pay ungto ti delubyo ta ngamin kasla nabannayat pay ti desdes a daliasaten tapno makalay-attayon ti bantay nga ayan ti umno a bakuna. No koma ta kalpasan dagiti clinical trials ket maduptalan nga adda ditoy laeng pagiliantayo ti matagtagiuray a bakuna wenno vaccine... nagsayaat ketdin. Ngem no awan, aguraytayo laengen manipud sabali a pagilian. Iti pannakaisursurat daytoy nga espasyo, addan dagiti nasyon ti agkunkuna a dandanida kanon makapartuat iti rumbeng a bakuna. Adda met kanon pasimudaag a maibingayantayo met kas pangarigan a mapaglakuanda.
No kaanunto, awan pay masierto a panawen. Iti ababa a pannao, agtaltalinaed ti pagilian nga agtalaytay kadagiti health protocol a nailatang. Addatayo latta iti ngarab ni patay no ditay agannad. Dayta ti gapuna a kasta unay ti pamkuatan nga ipakpakat met dagiti amin nga LGUs iti suporta ti gobyerno nasyonal. Saludsod: no umadu pay dagiti kaso ti Covid-19, kabaelantayo ngata pay a sarapaen ken salakniban ti sosyodad? Maymaysa laeng ti makunami: Di rumbeng nga intay sumuko. Agkaykaysatayo ketdi a sumaranget iti pannubok. Saludsod manen: Dasanotayo ngata a makapagteppel iti agdama a saranget no immadu metten dagiti kumikinnit ken kumikkittab a kailiantayo?
***
No sibibiag daydi lolok... tumanabbaaw manen daytoy. Ngamin, uray idi panawenna (Kastila, Hapon ken rehime dagiti Puraw) adu kanon dagiti kumikinnit ken kumikittab. Tay kano kumikinnit ket dagitay salbag a kailiantayo a kabaelandatayo nga ilako kadagiti kabusor tapno laeng bumaknangda. Tapno saan kano a madlaw, pirgipirgisenda ti kinnitda. No koma pannangan, kutkutsaraenda pay laeng. Ngem inton agbayag, kumittaben dagita. Saanen nga agkutsara. Gammatannan a kammeten tapno makaadu ti malkabna a para iti bulsa ken bitukana.
Ti kaasi, dagiti kailiantayo met laeng a biktima ti pandemya. Iti nalawlawag a pangngarig ket kadagiti laengen tagilako. No intay sukimaten ti presyo dagiti gagatangen iti agdama, dakkelen ti dumana no maidilig idi awan pay ti Covid-19 problem. Saan laengen a nagdoble ti kellaat nga itatayok ti presyo dagiti tagilako. Ania kano ti rason? Gapu kano ta nagkurang iti supply nga imbunga ni Covid-19. Iti daytoy a sistema, kaasi dagiti marigrigat idinto ta mabsog dagiti bwakaw ken awanan asi a negosyante (saan nga amin). Saan met ketdi a mailibak ken saksi dagiti umili nga adu kadagiti addaan ti agtultuloy latta a tumultulong nga umal-alalay kadagiti biktima ti pandemya.
Iti uray sangkabassit a tulong, napateg daytan nga addang a mangiparikna nga adu pay met gayam dagiti kailaintayo ti addaan puso ken rikna a mangisakit. Ngem ad-adu kano dagiti mananggundaway ken awanan rikna a kailaintayo iti agdama.
***
Maysa kadagiti praktikal ken kasimplian a pangngarig iti panagkinnit ken kittab ket ti kontrobersiya iti nagbaetan ti Philhealth ken Red Cross. Agsingsingiren ti Red Cross manipud Philhealth kadagiti serbisyoda kadagiti insayangkatda a swab testing nangruna kadagiti OFWs. Umabot san iti bilyon a pesos ti kantedad. Imbag laketdin ta nagtignay a sigida ti adminitrasyon Duterte tapno maep-ep ti parikut. Ngamin ket temporary nga insardeng ti Red Cross ti swab testingda gapu iti nasao a kontrobersiya. Manarimaanen ti panagsukay ti gobyerno iti puon ken gapu iti daytoy a sigalot ket mabalin nga iti masanguanan, addanton sirnaatna.
Ti imasna, dipay nalnalpas ti nairugin a panagdalus iti adu a parikut ti PhilHealth... adda manen gimmabor a baro a parikut. Ala ket wanasenyon dagita a sigalot tapno di met kaasi dagiti agur-uray iti serbisyo kadagita nga ahensiya. In short, gapu iti parikut dagita nga ahensiya, adu nga umili ti apektado. Data ti gapuna no apay nga idi pimmutok met ti kontrobersiya iti uneg ti DPWH itay nabiit, pimmudot a sigida ti pidit-pidit ni Pres. Duterte. Kurang la a magsaten ti sintronna gapu iti agsisipol ken agtutuon a parikut iti korapsiyon wenno kakurakutan. Uray dagiti mammanday-linteg, arig didan mataming dagiti rebbengenda a responsibilidad gapu kadagiti agsasamusam a kontrobersiya.
Ket para kenni Juan de la Cruz... nakanganga a nakamulagat nga agur-uray iti pannapalanas dagita a kontrobersiya. Iti nakaam-amak, umas-asidegen ti 2022 National Election. Amangan ta magsi-aramiden iti bukodda a desdes dagiti addaan planona inton eleksiyon ket malipatandan ti sinapataanda a serbisyo kadagiti umili. Kuna met dagiti masisirib: Datayo nga umili ti makaited iti pinal a senstensiya kadagita a kumikinnit ken kumikittab inton dumteng ti panagpipili. Dikam pay aginagan ken agitudo kadagiti masirsirip a kameng ti Kinnit-Kittab Brigade nupay itay kallabes ket adun ti immalsem ken bimmuyok ti rekordda kas public servants.
***
Kunada, kasla addan simmingising a sirnaat kadagiti nagduduma a disso ditoy pagilian no ti Pandemya ti saritaan. Kadagiti disso nga adda iti babaen ti GCQ ken MGCQ... in-inuten a maisubsubli ti normal a taray ti ekonomya babaen iti lukay-trabaho a makunkuna. Addan dagiti in-inut a maisubsubli a taray ti biag a kas idi sakbay ti Pandemya idi Marso. Ti laeng amken ti kaadduan ket no saan a maannadan, amangan ta umadu ti kaso ti Covid-19 possitive. Naipaganetget met ketdi kadagiti lugar a naalay-ayan iti restrictions ti nainget a pannakaipatungpal kadagiti health protocols. Kinapudnona, addan dagiti ballaag kontra kadagiti sukir ken aglabsing.
Saludsod: kasano ngatan dagiti kumikittab ken kumikinnit? Ikararagtayo a sapay koma ta makonsensiada ken agbaliw sakbay a maipus dagitoy iti saplit ti linteg. Ngem no subegda latta, natibtibker ti ima ti hustisya a mangkastigo kadakuada iti masakbayan. Adda ngarud immarasaas: nia ngata no dagita ti kaptan ti covid virus?
Tsk tsk... ikararagtayo laengen appomi ti inda pannakakita iti umno a dalan sakbay a nagabay ti amin. Iti daytoy a panawen ti pandemya, salaknibam ti bagim tapno makasalaknibka met iti dadduma. Saantayo koma nga agkikinninnit ken agkikinnittab ta maymaysatayo a puli a sanggir ti sumarsaruno pay a henerasyon ti pagilian. Sangsangkamaysatayo koma a sumaranget iti daytoy a pandemya tapno makasublitayon iti "new normal" a panagbiag.
Adios mi amor, ciao, mabalos.