TUNGGAL adda sumangbay a trahedya -- bagyo, layus, uram, krimen ken kaarngina a pasamak... saan a maikkat ti kasinginna a paspasamak ken eksena iti biag. Daytoy man, pards ti intay ukkisan biit iti tengnga dagiti paspasamak gapu kenni Covid-19:
***
No adda uram, natural, adu dagiti biktima iti dimmapo a taeng ken sanikua agraman pagbiagan wenno negosyo. Ammotayo a adu met dagiti tumultulong. Ammotayo nga adda met baklayen ti gobyerno a responde. Ngem ti imasna, kuntento kadi dagiti maseknan a biktima? Babaen kadagiti nagsasangan a monitoring wenno panag-obserba kadagitoy a trahedya (uram)... agsasarumbinit met dagiti di agsusupadi a panirigan. Adda dagiti eksena a dagiti mismo a biktima ti uram ti agkuna nga awan kano met ti naawatda a tulong manipud gobyerno. Saludsod: sadino aya nga ima ti gobyerno ti pakaidalanan dagiti tulong kadagiti nauraman? Adda dagiti ahensiya nga akin-rebbengen dita... kas koma DSWD ken kasammakedna nga ahensiya.
Saludsod manen: naipatungpal ngata dagiti rebbengen wenno responde dagitoy nga ahensiya kadagiti biktima? No naipatungpal, apay nga adda dagiti agreklamo? Napanan ngarud ti ayuda? Wenno naipatungpal met ngem adda parikut iti nagnaan dagita nga ayuda? No kasta ti napasamak, adda sungsungbatan dagiti naituding nga ahensiya, saan aya? Ngem marikrikna kadi iti agdama ti kasta a proseso?
Tsk tsk... dayta ti maysa a rason no apay nga im-imbestigaran ti gobyerno-nasyonal iti agdama dagiti akmen, inakem, serbisyo ken umno nga impatungpal dagita nga ahensiya iti linya ti serbisyo publiko. Kasla adun ti masaysay-uptayo ken masirsiriptayo a bangsit kada kasalbagan nga aramid, pards. Sapay koma ta iti panagtignay ti gobyerno-nasyonal iti agdama ket manayon ken addanto met laengen sungbat dagiti agkakawil a salsaludosoden ken atap dagiti umili panggep kadagiti serbisyo (kuno) dagita a maseknan nga ahensiya ti gobyerno.
Ta ngamin, daytoy ket awan dumana iti mapaspasamak ita sadiay ballasiw-taaw -- kas koma sadiay Amerika. Dipay nalnalpas ti pannakabilang dagiti butos para iti Presidential electionda... agrekreklamon tay maysa a kandidato a kayatnan ti agpa-recount? He he... kastan sa ti baig. No adda atapno a nakusitka, natural, bumir-itka iti reklamom. Saludsod latta: ditoy kadi Pilipinas, no adda reklamom panggep iti ayuda, ipangpangagda ngata? Wenno kalkalubanda?
***
Kalpasan iti isyu ti uram... mapantayo man iti layus gapu iti bagyo wenno kaarngina a gapu: No adda layus, piman met dagiti adda kadagiti nababa a disso ta isuda ti agsagrap iti agsasamusam a parikut-mapukawan iti taeng, limned a pagsapulan, napunas a kapagayan ken dadduma pay a pagbiagan. Ania dagiti praktikal nga eksena? Natural adda ditan dagiti addang a panagiyakar kadagiti nalayus. Maipanda kada giti evacuation centers (kano). Adu dagiti saan nga agtignay ken agkuno gapu ta ammodan ti mapaspasamak kadagiti pakaipalukpukanda nga evacuation centers. Kurang a makan, kurang a pagturogan, ken adu pay a kurang.
Suma-total, adu kadagiti maseknan nga apektado iti trahedya... dida kayat ti umakar wenno maipan kadagiti evacuation centers. Maysa pay a rason ket amangan kano ta matakaw dagiti sanikuada. No apay a kasta, adun dagiti paspasamak a mataktakawan dagiti evacuees. Dayta ti gapuna no apay nga adu ti natangken ti ulona a tumobngar iti uray mandatory evacuation orders. Saan kano a mapilaw dagita a kapanunotan, pards, ta addan padasda. No ibagatayo a nakaguardia dagiti otoridad (kas kanayon nga eksena) apay ngarud nga adu dagiti report sa matakaw pay dagiti sanikua nga imbatida? Dayta ti kangrunaan a a rason nga uray umayen ti dalluyon ni patay, addada pay laeng iti tuktok dagiti taengda.
Kadagiti nasaksiantayo iti kalkalpas a delubyo nga imbunga ti bagyo a ni Rolly kadagiti nagduduma a disso iti Kabicolan... adu kadagiti biktima a pimmusay ti simmaranget iti rupanrupa iti saplit dagiti dalluyon gapu iti gagemda a mangisalbar kadagiti sanikua ken ingungotenda iti biag.
Saludsod: no addanto ngatan daytoy putputarenda a departamento kano a mangkita ken mangibaklay kadagiti rebbengen tapno matulungan dagiti biktima ti trahedya... awanto ngatan dagitoy nga eksena? Sapay koma. Ta ngamin, uray sukattayo a sukat iti nagan dagiti ahensiya no palpak met laeng ti serbisyo ken trabahoda, awan mamaay ti pirak wenno buis dagiti umili a mangpundo iti dayta. No koma ta sibibiag daydi lolok, maymaysa ti makunana: awan kano ti mamaay ti laing wenno saririt no maaramat laeng iti pammarang a saan a naipapuso. Kinaparammag laeng daytoy nga awan sirsirbina. Sayang ta kararua laengen daydi lolok. No sibibiag la koma... he, he, amangan ta na-firing squaden idiay Luneta.
***
Kalapasan iti uram ken layus a kapaset dagiti eksena ti trahedya... ti kakas-angan ket dagiti biktima a nagaburan iti pitak, lahar ken batbato dagiti babbalayda. Pimanda met nga agkalkali nga agpapan ita, ultimo pinggan wenno paglutuan ket awan pay nasarakanda. Atep laeng ti natda kadagiti babbalayda. Saanda met a nagsukir ta nagpaknida met. Ngem nagaburan latta dagiti taengda.
Kasanodan, pards? Makaanay ngata ti kuna ti gobyerno a matulungan ida? Ania ngata a tulong? Makaited ngata ti gobyerno iti solusyon tapno makapatakderda manen iti baro a linongda? Kaanunto ngata nga agsaksakripisyoda lattan kadagiti evacuation centers? Bay-amon ti makan a pamedped iti bisin..ngem tay disso a mangilatagam iti bukot ti pamilyam tapno mananamna ti maturog uray iti sirok ti arbis ken tudo agraman angin iti kasipngetan. Makaanay ngata lattan ti kunada nga ar-aramiden met ti gobyerno ti umno nga addang tapno matulungan ida.
Imbag ketdi, kunam pards ta adu dagiti manangisakit a kailiantayo ti saanda nga inyimot ti tulongda kadagitoy a biktima ti trahedya. Ti kapaitan ti amin a napait ket no adda man dagiti naisadya a tulong wenno karaba kadagitoy a biktima...ket adda pay laeng dagiti buwaya a mangkittab ket isuda ti mabsog a saan ketdi a dagiti piman nga agbisbisin ken agrigrigat. Arasaas: saan ngata a mas nasaysayud no igiddan met ti gobyerno koma ti agsirip kadagiti tattao ken ahensiya a nagbalinen a buwaya tunggal adda trahedya ta inda ida rippuogen ken patawan iti nadagsen a pannusa? Tay koma makita ti umili a mabitay dagitoy tapno agnakemda. No koma iti panawen dagiti Kastila... tay ngay adda mapag-gedan wenno magarrote. Nadagsen ngem no ditay mangted iti ehemplo ti pannusa a rumbeng... amangan ta katkatawaandatayo laeng, pards.
Dayta ti gapuna nga adu dagiti saan nga agkurno wenno agbuteng iti ngipen ti linteg. Isu nga iti ungto dagitoy a basnot... iti tengnga dagiti pannubok dagiti trahedya iti biagtayo ditoy pagilian... sapay koma ta addanto met laeng sirnaat iti amin a lidem. Sapay koma ta dipay nagabay ti amin para iti panagsisinnakit, tinnulong, rinnespeto ken pinnateg kadagiti nabatbati a puli ni Juan dela Cruz.
Adios mi amor, ciao, mabalos.