KINSA ba nato ang walay utang? Naay istorya nga nabuhi na tang mga Pinoy sa utang, dili sa suweldo.
Ang suweldo sa kabus nga trabahante mahimong English sa pag-abot sa kinsina ug 30 kung may trabaho man, kay na "short," o dili igo ang suweldo kaysa utang niini.
Sa paghiabot sa Covid-19 pandemic, hilabihang ang sakit sa ulo sa kadaghanang yanong lungsuranon tungod kay nawad-an sa ilang trabaho o panginguhaan sa panginabuhi. Tingali 90% sa mga yanong trabahante ang naapektohan samtang 80% sa mga negusyante sa "micro," "small," "medium" nga kategorya ang nahapay o nagtangtang og tawo.
Bisan gani ang mga dagkong negusyante niyayay ug gibati'g kahadlok nga magdugay pa ang pandemya ug padayon nang maunlod ang ilang gipundar nga negusyo.
Dinhi lang sa Davao atong malantaw ang epekto niini sa ekonomiya gawas sa kausaban sa aginod sa atong kinabuhi. Atong mahinumdoman nga sa pagsugod pa lang sa lockdown nanira na ang Marco Polo Hotel nga isa sa 4-Star hotels dinhi sa Davao.
Ang Honda Philippines sab nanira sa ilang planta sa nasud diin liboan ka mga trabahante nga nawad-an og trabaho ug gisundan sa daghang mga pribadong kompaniya.
Ang tanang tag-iya sa eroplano ug ilang mga empleyado nagpagamay usab sa ilang operasyon ug trabahante. Ang sektor sa gobyerno lang tingali ang wa maapektohi kay nang-apud-apod pa kini og ayuda sama sa Special Assistance Program ngadto sa halos 30 milyon ka mga Pilipino nga anaa sa gitawag nga "poorest of the poor."
Nang-hire pa kini'g mga trabahante para sa health sector sama sa liboan ka mga "contact tracers" para masanta ang pagkuyanap sa pandemya.
Gawas sa pagmugna'g mga pasilidad para sa natakdan, daghan kaayong mga hotel nga gihimong "isolation facility" ug siyempre gasto kini sa gobyerno.
Mora'g way paghunong sa pagdagayday sa kuwarta sa gobyerno apan ang dakong pangutana kay asa man kini gikan?
Kahibalo kita nga ang kuwarta sa gobyerno gikan man sa buhis ug uban pang serbisyo sa gobyerno ngadto sa iyang lungsuranon. Ug sa pagkatinuod, mas dako ang gasto niini kaysa iyang kita matag tuig (puwera pa sa gikurakot kuno) busa kinahanglan niining mangutang sa lokal ug langyaw'ng tigpautang sama sa World Bank ug Asian Development Bank, ug sa ubang nasud aron sustentohan ang lugi.
Kung kaniadto gilarawan ang Pilipinas nga morag usa barko nga busluton, karon layag o palo na lang sa niini ang makita nga maoy gitungtungan sa atong presidente isip kapitan ug iyang gabinete.
Sa ekonomikanhong larangan, dugay nang naunlod ang nasud apan may panahon nga mosaka-unlod kini tungod sa duyan sa balod. Sumala pa sa pagtuon sa Ibon Foundation nga nikabat na'g P10.2 trillion ang utang sa Pilipinas sa katapusan sa 2020 ug hayan nga mosaka pa kini ngadto sa P12 trillion sa 2021 ug P13.7 trillion sa 2022 tungod sa pagtubag sa pandemya. Sumala pa sa pagtuon nga ang matag Pilipino, ma-senior citizen man o bag-o lang nahimugso may sobra P94,000 na nga utang. Mao magbantay kita sa ribenta sa Covid ug hikot bakus pa bai!