"PARA king balang bage ating kapanaunan,
at panaun para king balang sangkan lalam ning banwa;
panaun para king beytan, at poanaun para king kamatayan;
panaun bang mananaman, panaun bang putputan itang pitanam;
panaun bang makamate, at panaun bang mipaldan;
panaun bang maglasak, at panaun bang manalakad;
panaun bang manangis, at panaun bang saligakgak; panaun bang magpaldas,
at panaun bang tumerak; panaun bang mamasibas karing batu,
at panaun bang tipunan la ring batung abe-abe;
panaun bang mikaul, at panaun bang tuknang mikaul;
panaun bang magdulap, at panaun bang masaul;
panaun bang misinup, at panaun bang manugse;
panaun bang mangabak, at panaun bang manulsi;
panaun bang e bumulad at panaun bang magsalita;
panaun bang malsinta at panaun bang mikasaman;
panaun ning lumpungan, at panaun para king kapayapan.”
-- Ing TalapanaralDangka 3: Sunis 1-8
(Ecclesiastes 3:1-8)
***
2022 na, kabalen. Miblas ne naman ing panaun. Menalili na namang banwa. Nanu naman kaya ing magbayu, magbayu para king kayapan at ikakayap tamu anting memalen?
Keraklan kareng tau ginawa na lang “New Year’s Resolution.” Tipan king sarili bang magbayu king bayung busning pabanwa. E wari parati kang gagawang antita, abe? Atutupad mu no man deng tipan mu king sarili mo? Nung atin kang atupad, anggang kapilan mu naman atutupadlalambat kaya? Pilang bulan? Bilang paruminggu? O pilang aldo kaya?
Maralas kasi deng New Year’s Resolution awsan da e la man matutupad at bala sangkan-sangkan la mung buri dang magbayu deng aliwa. Makiki-anti la mu keng usu. Usu kasi neng bayung banwa ing makanyan. Alus den ngang mangaku king pamagbayubayu-bayu mu ing awsan dang pamagbayu. Alang lalambat ne, abe?
Mananu mo nung ditak mung pamagbayu ing gawan mu? O’t pakasakit mu pa ing buri mung daptang pamagbayu nung e mu naman atupad, nung e mu naman agyung daptan at parating maging biru mu. Mumulangan mu mu ing sarili mu at mekad pati na ring taung sebyanan mu at pegpangayan mu kareti ba’mung masabing tutuki ka mu keng agus. Daraptan mu iti ba’mung masabing byasa kang maki-anti.
Ing banwang milabas kisna yang kaligaligan at deng mengapalyari pepalto na la keynan ding keraklan, lalu na ring paratut. Dakal kasing magpakabayani mu. Kaparatutan mu naman at kapanwalang labis king kegiwan mu. Isip mu metung kang batala. Agyu mu ngan gawan ing balang buri mu. E mu ita, isip mu pa mu naman pekamatenakan kang dili karing sablang tau keting balat ning yatu. Sukat mung isipan at tandanan a uli na ing panaun miyayalilan ya–ikla pa kayang metung a makapaylalam king batas ning panaon?
E kabang panaun masikan ka. E kabang panaun malagu o masanting ka. E kabang panaun matuling ka bwak o atin kang bwak. E kabang panaun malingatngat ka balat at e na mangalumpis iti.
E kabang panaun e mababawas ing belwan mu at e na kukupas o malalaus. Malyaring maging ala nang ulaga ing nanu mang balu mu ngeni uling alang patugut ing pamagbayu at ing belwan anti mu namang panaun–miyayalilan at maluluma.
Ing bayung banwa man ngeni mapilan mung aldo luma na mu naman. Ala nang sumabing “Masayang Bayung Banwa” o “Masaplalang Bayung Banwa!” keng sunlag. Tanda namu nita ing alang pang-alang-angga at pangsaguli ngan ing sablang bage keti king yatu. Miyayalilan ngan. Magbayu ngan para king ikaluma da. Ing sagiwa katutubasan o maging mabangnas.
Ing sagiwa at mabanglung bulaklak ngeni bukas langi na at kumupas na ing salingalngal na. Ing bingut miyalilan yang gugupu. Ing banwa, anti karing mengalabasan -- miyalilan mu naman anti king nanu mang bage keti king labwad.
***
Dake Talabaldugan:
mikulapwan (pangdiwa) mirinan kulapu, mengulapu. English – something got some molds or fungi. Alimbawa king pamangamit: “Neng palang ing malan a mipawasan o mebasa mikulapwan nung e mu tambing mepipi.”
mikule (pangdiwa) bage o taung miyawig o mulupa kule. English – things or people with or having the same color or skin. Alimbawa king pamangamit: “Apagkamalyan da kaming mikakapatad di Anton, Dan at aku keng mikule kami ngan susulud kabang papunta kami king kekaming pipagaralan inyang nakadwa.
mikulitan (pangdiwa) mipangulit, mipataloto salita o pamisabi, o mitaltalan alang kepuntalan. English – argued, exchanged nonsensical or unnecessary words amounting to nothing. Alimbawa king pamangamit: “Mikulitan la reng mipaglolo inya e la pa man migparuminggung mikasundu uyta mikawani na la na naman anting sadya.”
mikulong/mikulung (pangdiwa) mesukul, misukul, mipalub keng sukulan. English – got jailed, imprisoned or confined as a law offender. Alimbawa king pamangamit: “Inya kanung kapitnang dalambanwa na mikulung la ri Situng at Litung king sukulan Tagaytay uling simbung no ning dalagang akulami da king lele ning pipagaralan na kingMenila.”
mikulapwan (pangdiwa) mirinan kulapu, mengulapu. English – something got some molds or fungi. Alimbawa king pamangamit: “Neng palang ing malan a mipawasan o mebasa mikulapwan nung e mu tambing mepipi.”
***
Miyawig kabaldugang amanu tamu
“Pati tinga na kakanan na” / “Mapait ya pa king apalya” / “Makunyat ya pa king pindang”
Mangabaldugan lang maigpit ya king pamanalan at lakwas na king pamipalwal salapi ing pamaturanan da ring amanu.O king lalung malagwang salitakuriput yang mibansagan uli ning labis a katipiran karing pera na. E me ayasaang gumastus nung abe ye keng pipanganan o nanu mang kaylangan gumasta o palwal pera.
Ing aliwa pang sisti kareng antining tau ya pin ing awsan dang “mabagal magut” o ing taung parating tawling gumauk keng bulsa na bang magkusa yang mamayad king kekayung pengan o aliwang pigastusan.
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king garciakragi@yahoo.com, mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.