Gisaway ni Presidente Rodrigo Duterte ang pagpahimus sa mga adunahan ug gamhanan sa party-list system sa atong nasod. Imbis usa kini ka mekanismo alang sa mga kabus ug way representante sa katilingban nga aduna silay tingog sa Kongreso, ang party-list system gisakyan na sa mga kwartahan ug mga politiko, matod niya.
Ang mga dato, matod sa pangulo, nag-ilog sa mga party-list. Kadtong way party-list, mamalit sa party-list nga naporma na. Matod ni Presidente Duterte, inig abot sa panahon, angay nga amendahan ang probisyon sa Batakang Balaod bahin sa party-list system.
Ang Section 5, Article VI, 1987 Constitution nagkanayon, “(1) The House of Representatives shall be composed of not more than two hundred and fifty members, unless otherwise fixed by law, who shall be elected from legislative districts apportioned among the provinces, cities, and the Metropolitan Manila area in accordance with the number of their respective inhabitants, and on the basis of a uniform and progressive ratio, and those who, as provided by law, shall be elected through a party-list system of registered national, regional, and sectoral parties or organizations.”
Midugang kini sa pag-ingon, “(2) The party-list representatives shall constitute twenty per centum of the total number of representatives including those under the party list. For three consecutive terms after the ratification of this Constitution, one-half of the seats allocated to party-list representatives shall be filled, as provided by law, by selection or election from the labor, peasant, urban poor, indigenous cultural communities, women, youth, and such other sectors as may be provided by law, except the religious sector.”
Sa pagkakaron, adunay 63 ka mga party-list representatives sa kinatibuk-an nga 316 ka mga sakop sa House of Representatives. Sa ato pa, 253 ang mga kongresista nga gipili sa mga distrito.
Ang problema mao nga ang mga party-list representative nahimo na nga usa ka dakong bloc sa mga kongresista. Sa ilang gidaghanon mahimo na nilang babagan ang mga lakang sa pag-amendar sa probisyon sa konstitusyon bahin sa party-list system.
Ang poll watchdog nga Kontra Daya miingon nga mayoriya sa 177 ka party list groups nga nagtinguha sa labing menos usa ka sectoral seat sa House of Representatives sa eleksyon karong Mayo 9, nalambigit sa mga gamhanan sa nga interest groups.
Subay sa pagtuon sa Kontra Daya, labing menos 120, o 67 porsyento sa 177 ka party-list nga accredited sa Commission on Elections (Comelec) konektado sa mga politikanhong pamilya, mga dagkong patigayon, mga politiko nga anaa sa puwesto, sa gobyerno ug sa militar ug duna pay nag-atubang og mga kasong kriminal sa hukmanan.
Ubos sa Republic Act No. 7941, ang usa ka party-list group kinahanglan nga makakuha og dos porsyento sa tanang boto alang sa party-list aron makakuha og usa ka congressional seat. Adunay maximum nga tulo ka seat ang usa ka party-list.
Sa 2013, ang Korte Suprema (Atong Paglaum vs. Comelec) mipagawas sa desisyon nga nagtugot sa mga partido nga wa magrepresentar sa mga marginalized ug underrepresented sectors nga makaapil sa party-list system. Morag nabuswang ang ali, maong nagbaha ang party-list groups. (edbarrita@gmail.com)