Nindot unta kon husto ug tinuod gyod ang gideklarar sa mga kandidato mahitungod sa ilang nadawat nga mga ayuda ug ang ilang nagasto sa nakalabay nga piniliay.
Nahimong unta kay kasagaran sa nahitabo, dili tinuod ang gibutang nga mga kantidad isip donasyon ug kantidad sa nagasto.
Ang nakapait ra ba kay nasayod sab ang taga Comelec niini pero wa man pod silay mahimo kay igo ra man sila sa pagdawat sa maong dokumento.
* * *
Pananglit, dunay kandidato nga migasto og dili momenos sa P50 milynes sa iyang kampanya. Kon motug-an siya sa tinuod ug mao kini nga kantidad ang iyang ibutang sa iyang Statement of Contribution and Expenditure (Soce) isip kantidad nga nagasto, segurado nga makasohan siya og overspending.
Tungod niini, dili na niya isulti ang tinuod nga kantidad kay maalanganin man siya. Mamakak na lang siya og iyang menosan ang kantidad nga nagasto sa piniliay. Iya na lang ibase sa boto nga iyang nakuha sa nakalabay nga piniliay ug dili na lang niya itug-an ang tinuod gayod.
Parehas ra sab ni sa kantidad nga donasyon kintahay. Pananglit ang kandidato dunay dako nga nadawat gikan sa iyang amigo, pero kon iyang itug-an ang maong kantidad, magproblema sab siya hasta ang iyang amigo kay basin makit-an sab sa taga BIR ang maong donasyon og ukayon kini.
* * *
Parehas ni sa mga kagastohan para sa propaganda materials. Kasagaran gigamit kay tarpaulin. Adunay mga lagda o pahimangno nga gilatid sa balaod mahitungod niini. Usa na niini ang pagbutang sa pangalan sa migasto sa maong tarpaulin. Kasagaran nga gihimo sa mga kandidato mao ang pagbutang og “Donated by Friends of blah, blah, blah” bisan kon ang tinuod nga naggasto niini mao ang kandidato mismo. Daghan kaayo nga mga lagda ang wala gisunod sa mga kandidato ug nasayod ang Comelec niini.
Pero matod pa sa taga-Comelec, wala mi mahimo bahin anang gitawag og kalapasan kay maghulat man lang mi og dunay moreklamo. Ug way moreklamo, wa mi mahimo. Kon dunay moreklamo, mangayo pod mi dayon og ebidensiya aron among imbestigahon. Kon way ebidensiya, wa pod mi mahimo. Lisod ra ba ang ebidensiya nga kuhaon kay kinahanglan personal nga kasayoran sa testigo, siya mismo ang nasayod ug dili kay dungogdungog lang sa laing tawo.
* * *
Tungod niini, nahimo na lang kataw-anan ang maong balaod kay gisunod kini kutob lang sa pag-file, para compliance na lang, ug dili tungod sa pagsunod sa lagda sa limitasyon sa kagastohan. Basta ba lang maka-file, maka-comply, bahala og dili tinuod ang gibutang didto sa Soce.
* * *
Pero bisan kon ingon ani lang ang Soce, morag kataw-anan, daghan pod ang nabiktima sa Soce.
Ngano man?
Kay kadtong nangapildi, tungod kaha sa ilang kahiubos, ila na lang ihatag sa laing tawo ang paghimo sa Soce, bana-banaon na lang ang nagasto ug kasagaran, moresulta sa over spending. Ngano man – kay misulti man sila sa tinuod.
Pagkakita sa taga - Comelec niini, mopagawas kini og resolusyon nga kalapasan ug makasohan ang kandidato nga nagsulti sa tinuod. Mag-atubang siya og kaso tungod kay mitug-an man siya sa tinuod sa iyang pag-sumiter sa iyang Soce.
Mao kini dakong kataw-anan.