“E KU balu nung ing pamanuli kung ayni
mekakayap ya o mekakarok.
Dakal ku man bage e ku dapat kalingwan,
oneng dakal mu namang bage dapat kalingwan ku na tagana.
Ngeni ko ikit deng tune kung kakaluguran
ampong tune kung kamaganak.
Ating sasalubung at lalapit mu kanaku uling bala da
atin lang akwa o ayanyawad a pasalubung a menibat kanaku.
Nung e mo rugu adinan anti ka mong basan karela.
Aliwa ya pa mu rin itang lalapitan da ka
uling kaluguran da ka.
Atin ku man o alang ibye karela atin lang pakyalam.
Atin lang masabal.
Bisa kung ali na mako keni Makabebe
oneng bisa na ku namang mako bang e na mibalik.
Atin pa kayang tune kaluguran, ne?
Atin pa kayang tune pamikaluguran?
Atin pa kayang tune lugud?”
~ Ditak a Sunis king Dangka, Kalatas ning “Balikbalen”
Sinulat nang Mikk Benares
***
Balikbalen. Pamagbalik king balen o Indung Tibwan ngara pin deng mangatwa. Pamanuli. Malambat na kang miwale, mikawani karing kekang pakamalan.
Ing pamanuli kaybat mu king aliwang bangsa bang mantun kasaplalan at pamagbayu king kabilyan ning bye keraklan adanasan da na ring dakal karing kabalen tamu, manibat inyang mibuklat keti Pilipinas ing pamangdayu bang makapanintunan karing aliwang balen—bang agyang makananu mu minono king bye ning kakalulwan. Makarayu ka karing pakamalan, kakaluguran at balen a beytan—Indung Tibwan.
Kabud abalu mung malyari na kang miyuli keng kekang boss king pipagobran, gagad na kang manyali at manipun nanu-nanu bang apanyalubung karing kaluguran, kakaluguran a kekang malambat nang likwan. Mekad pangutnan mu la sukad sapatus, sukad T-Shirt o agyang nung nanung buri dang pamangan a ala king Pilipinas. Mekad e ya metung a balikbayan box ing saliwan mu uling e mipagyu-pagyu keng metung mu ing pasalubung a atipun mu.
Bala panigutan mu ing penandit. Ing bulan, magi nang duminggu, at ing duminggu magi nang aldo; ing aldo magi nang oras at ing oras magi nang penandit at e mu apansingan pauli na ka. Miras na ka king airport at makapila na ka king immigration bang pa-check ing passport mu, deng luggage mu at ding balikbayan boxes a kisnang pasalubung mumuna mong papalub at mitagan namu keka ing hand-carry mung bag.
Mangaynipan na ka kabang manaya ka king panyatang ning eroplanung miyatad keka king Pilipinas at e mu ananan a misake na ka. Byasa na ka ngening misulud seat belt at e na anti kanitang papunta ka pa, mengapakarine ka uling e me balung isulud at keylanganan na ka pang ituru ning stewardess a malagu pamo inya asna ka karine.
Singsikan na ning pamagbyung ning makina ning eroplanu ing kabug ning salu mu e uling kakarug ka mu nung e kakarug na ka masasal ka pang makauli na. Pane ing tando mu king awang at agyang marayu ing pamaglakbe e ka mipatudtud agyang mepuyat ka uling e ka mipatudtud napus a bengi angga na nabengi pauli ning sasal mu.
Bala panigutan ing penandit dapot asna ka kaynip at e mu ananan ing miras na ka. Mangapasaldak ka pa pangisnawa parati uling gagad ka ping labis miyuli. Apigunamgunam mu na nung makananu mong kaulan at uman ding pengari mu, ing asawa mu at ding anak yung likwan mung bingut pa kanita at ngeni asna no pangatas. Mekad dangat na lang lumapit keka. Malamarine na la at milako na itang kasaligoson da kekang sadya inyang bayu ka mako manaliwang balen.
Kaybat mung mig-checkout king airport at ning makabang pila bang akwa la ring luggage mu’t balikbayan boxes...papulandit kang minta keng welcoming lounge at kabud abatso mo ring sasalubung keka mipapulandit ka. Pirapal kang linapit at e mu balu mitakid ka...menabu ka keng double deck ning kama yu keng pipagobran mu. Ay, maninap ka mu pala. Malambat pa ing pamanuli mu. Apat pang bulan. Melibo ka mu keng sasal mu. Mipagamus na ka’ng buntuk at mipiling. Bengi pa. Matudtud ka pang pasibayu. Gagad ka mu, abe.
***
Dake Talabaldugan:
miliko/miliku (pangdiwa) mekapagliko, mekapagliku. English – able to take a sideways turn; got to make a curve or swerve, shunt or sidetrack. Alimbawa king pamangamit: “E la mekapagbalik di Peping nung e mu inyang miliku la libutad ning makabang dalan nung nu la malilili.”
mililele¹ (pangdiwa) agyung munta king lele, makapaglele, makapunta keng gilid o talindiking. English – having the ability or being able to go or put things onto the sides. Alimbawa king pamangamit: “Mipapayid ya keng angin ing bangka nang Kiku inya mililele ya keng mabilis a bangka agyang e na sasaryan.”
mililele² (pangdiwa) ating kakabit king lele, tatangkap, mitatangkap; manipun o titipun. English – keeping or setting things aside; saving money for the future. Alimbawa king pamangamit: “Mililele ne agyang ditak-ditak mung pera i Edyuk bang gamitan da ring anak na king payntungulan.”
***
MIKASING-KABALDUGANG AMANU TAMU
makasora – e pikatulan, makapikun, makasirang penandit —tau man, bage o agyang nanung sangkan.
makasumami – lumang amanung malagad nang magagamit ngeni, mengari king makasora ing kabaldugan.
makakamwa – dapat ning tau o aliwa pa a makalako kapibabatan, makatas o makapabukal daya.
makapangablad – migit pa king makasora, mengari king makakamwa.
makabusit – Kepampanganang amanung English a “bullshit” o karing aliwa “bowl of shit.”
makapagkusumisyun – amanung ibat king Kastilang “consumicion.”
pikakasaman – bage, dapat, ulimo o taung makasora, makasumami, makakamwa o makapangablad.
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king "garciakragi@yahoo.com, mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.