Sa panahong nagkahingosog ang pandemiyang coronavirus (Covid) niadtong Abril 2020, si Evelyn kalit nibatig panginit sa lawas, ubo, walay ganang mokaon ug pagsukasuka samtang nag-quarantine sa balay. Sa sinugdanan mibati siyag kahadlok,
“Nabalaka gyod ko kay basig Covid ning sakit. Mao sad to ang usa sa mga rason kon ngano dugay ko nagpacheck-up.” Human sa iyang check-up sa Hi-Precision Cebu Main branch, nasayran nga si Evelyn, nagpositibo sa sakit nga dengue. Dakong Pasalamat sa kapaspas sa Hi-Pre Cebu staff, nalapatan siyag tukmang tambal sa saktong panahon alang sa iyang paspas nga kaayuhan.
Apan tungod sa giluagan na ang Covid lockdowns, makapaalarma ang pagsaka sa kaso sa Dengue karong tuiga dili lamang sa Cebu, kundi sa tibuok nasod. Ug sa sobrang 20 ka tuig, dili na maihap ang mga natabangan sa Hi-Precision pinaagi sa pagtanyag og affordable nga dengue testing ug konsultasyong medical.
Tips sa paglikay sa sakit nga Dengue:
1. Prevention is better than cure – sayod kita nga ang Dengue nagagikan sa mga lamok nga nagpuyo sa napundong tubig sa kanal o bisan unsang pwedeng masudlan og tubig, pananglitan karaang ligid, ka-ang, balde o container.
Pagakanunayng limpyohan ang atong palibot ug likayan nga adunay magpundong tubig ilabina kon ting-uwan nga mamahimong sanayanan sa mga lamok.
2. Importante ug angayang timan-an - ang klase sa lamok nga nagdala sa maong virus/dengue virus pinakaaktibo sa adlawan ilabina duha ka oras gikan sa pagsubang sa adlaw ug pipila ka oras usa musawop ang adlaw.
3. Mas risgo sa mga bata ang dengue – tungod kini kay ang mga bata kanunay o ganahan magdula sa gawas. Kon ugaling mogawas man aron magdula, seguradoang nakasuot kini og long sleeves o pahiran og mosquito repellent aron malalikayang mapaakan sa lamok.
Mga Sintomas:
1. Grabeng panakit sa ulo.
2. Sakit ang luyo sa mata
3. Sakit sa mga kalutahan
Kon ugaling nakasinati ka aning mga sintomas, pagpakonsulta gilayon sa imong doctor ug magpa-test.
Apan kon ikaw makasinati niini:
1. Kanunayng magsuka
2. Grabeng kasakit sa tiyan
3. Maglisod og ginhawa
4. Luya ang lawas
5. Dili makatarong og pahuway
Kini mga sinyales sa severe dengue infection, gikinahanglan nga ang pasiyente ma-admit dayon sa ospital, likayan ang kinalit nga paglihok ug mahatagan kini og saktong pahuway, kini tungod sa duha ka rason nga ang dengue:
Una, usa kini ka viral infection, ug dili maayo sa usa ka pagtambal lamang. Ang dengue mabatukan lamang pinaagi sa natural nga immunity sa atong lawas, nan ang saktong pagpahuway ang pinakamaayong pamaagi aron ang atong lawas makabatok sa maong sakit.
Ikaduha, ang grabeng kaso sa dengue, mao ang pagtaas sa lebel sa hematocrit makapahimo kini kanimong mag-bleeding ug lagum-lagom sa lawas o bun-og sa lawas. Ang pahimangno sa doctor likayan na hikapon ang ilong sa pasyente o mokalit og lihok aron malikayan ang pagdugo.
?Mag stock og daghan betamina C ug Oral Hydrating Solutions. Apan dili angayang mokaon og mga dark colored food.
Ang vitamin C usa sa mahinungdanon bitamina sa paghimo sa imong lawas nga lig-on ug makabatok sa mga sakit.
Ang mga mosunod, maayong tinubdan sa betamina C:
1. Oranges
2. Kapayas
3. Bayabas
4. Kalamansi
5. Sili Atsal
6. Broccoli
Gikinahanglan usab ba nga adunay mga oral hydrating solutions, sama sa Pedialyte, Hydrite, o Vivalite. Kini tungod kay ang tawong adunay dengue kasagarang mawala ang gikinahanglan mga sustansya sa panahong magsukasuka na, ug ang pag-inom aning mga oral hydrating solutions makapabalik sa nawalang sustansya.
Mamahimo bang epektibong tambal ang mangagaw o buwak sa kapayas batok sa dengue?
Bisan pa man kon dugay nang gigamit ang mangagaw isip paghupay sa asthma or kalibanga, apan walay saktong ebidensiya nga ang mangagaw makaayo o makabatok sa dengue. Apan ang dengue prevention ug sayong pagpatesting gihapon ang pinakamaayong pamaagi aron maluwas niini.
?Pagpakuha og regular nga test alang sa Dengue (CBC, NS1, IGG and IGM) Niining panaho, ang mga doctor nagkinahanglang og nagkadaiyang test aron ma-monitor ang mga sintomas ug aron maseguro ang kaluwasan sa pasyente.
Ania ang mga rekomendasyon pamaagi alang sa mga pasyenteng adunay dengue:
1. COMPLETE BLOOD COUNT -
Kanus-a kinahanglang magpa-test: usa ka adlaw gikan sa paghilanat, gikinahanglang maihap ang platelet ug mahibaw-an ang lebel sa dugo haematocrit. Ug galing mosaka ang lebel sa hematocrit, ang dugo mamahimong espeso, mamahimong maglisod og ginhawa ang pasyente apan mahimong. Maghatag usab kini sa mga doctor nga masabtan ang kagabrabehon sa maong sakit ug ugaling ang pasyente gikinahanglan bang i-admit sa ospital.
2. DENGUE NS1 TEST –
Kanus-a kinahanglang magpa-test: magpa-test ika-2-5 day gikan sa paghilanat, aron masuta on ang pasyente aduna bay dengue.
3. DENGUE IGG/IGM – ang pagpa-test, usa ka semana human sa hilanat, gamit ani sa pagsukod sa antibodies sa panahon grabe ang stage sa dengue fever, gamit usab niini aron makita/ mahibaw-an kon ugaling nakasinati na ba og dengue sauna.
Kini tanang mga test maghatag og importanteng impormasyon alang sa mga doctor aron makapangita og tukmang pamaagi sa pagbatok sa dengue infection.
Ang mga test anaa ra sa labing duol nimo nga HI-Precision Cebu branch, Cebu City, Mandaue, Talisay, Mactan, Liloan, o sanga sa Naga. Alang sa dugang kasayuran, tawag sa 888 2222 or bisitaha ang among Facebook page sa: https://www.facebook.com/hiprecebu/.