“KASBU ning api, dimla ning danum, ing maging bunga niti ya ing alimum;
Ika’ing pigmulan ding sablang bage, Ing kapupusan at pamanukum –
Ika mu naman – ing lasa ning danum, e ku sumawang miminum!
Ika ing kaleldo, Ika’ing kauran, Ika ing aldo, pati na ing bulan;
Ika ing dalumdum pati na’ing sala, Keka ku yampang dalit ning siwala,
Ika’ing kakung Makamal! Ika kabud ing Makamal!
Ika’ing kakung Makamal, ala nang aliwa nung e Ika.
Balang kabid akakalingwan...dapot ala na kabud nung e Ika... Ika namu!
Ika ing pumpunan da ring sabla! Mayayakit man o makapampan;
Sibul ning tula at kasakitan; E ku asanak ing Kekang sangkan;
Ika ing impun a penibatan,ding sablang bining meging tanaman;
Pigmulan ning bye labwad at sikluban.
Ika mu’ing kabud Penibatan!
Ika mu’ing kabud ming Pegmulan!”
- Miguel Serrano, “Ika ing Sabla, 1975/2005
“Kinmg aldo binye ne ning Ginu ing Israel karing Amoritas,
Nganang Yoshwa king Ginu arapan ning Israel:
“Aldo, tikdo alang kagalo-galo babo ning Gibyon,
at ika, bulan, king Libis ning Aydyalon.”
Inya sa’t ing aldo tinikdo yang alang kagalo-galo,
at ing bulan tinuknang ya, angga inyang ing balayan
mekayablas ya karing kasalang,
anti king makasulat king Aklat nang Dyasyar,
Ing aldo tinuknang ya king libutad ning banwa
at mitawli yang kinuldas manga patingapun.
Ala pang anti kanining aldo kanita at kapilan man,
metung a aldo inyang ing Ginu mekirandam ya king metung tau.
Bitasa, ing Ginu makilaban ya para king Israel!”
~ Yoshwa | Dangka 10: Sunis 12-14
(Joshua 10:12-14)
***
Ing yatu, ing labwad ayni midarame ya karing kimut o kapalyaryan da ring aldo at bulan. Bala deti ring manutus bang liwas-liwas lang malilyari ding kapanaunan ning kaleldo at kauran keting bangsa bista man ding kapanunan da ring dimla, kaleldo, sibul at lagas o (taglagas) malilyari naman karing aliwang bangsa.
Ing kidlap at duldul, anti mu rin ing uran at ambun, ding pinanari, pati na lau, alisus, alawli mu naman. Ing atab, albug o kati at ing pamanasik tanaman at pale yagpang da ring minunang makatwa king pamagbilug o pamandunut ning bulan at kambe da reti ing pamamupul.
Mayap kanu ing miyasik bini neng pabilug ya pa ing bulan at marok nung padunut ne. Nung padunut ne, malyaring milikas o milipat suli karing aliwang pasu o aliwang dane ning gabun—ngara mu naman. Mekad pagsisti da reng kayanakan iting kapanwalan anting iriya dapot nung tukyan iti makatud uling ing ambun makayagpang king kabilugan o pangadunut ning bulan, at ding bini kapad da ing ambun inya masampat la pamanyuli o pamanubu neng miyayambunan la.
Agyang deng mag-arnis (kalis-kalis) inyang minunang panaun, manaya lang kabilugan ning bulan bang makapagsane lang masalese neng kabengyan kareng libutad da ring marangle. Pakamaputi lang malan at deng mutun da dirinan da lang uling keng punta at sikoti bang mayakit nung mituran ninu ya ing kasalang neng milulumpungan lang sangkan-sangkan.
Deng paylaut magligo at deng maglakbe aliwang lalawigan, yagpang da naman ing lakad da king pangabilug o pangarunut ning bulan.
Deng mang manarana kanita, tutulid la king pibale-bale ning palsintan da neng kabilugan ning bulan agpang karing disnan da na ita. Ita mekad uling kanita ala pang kuryenti inyang ing arana malilyari pa anting paralan ning masampat a pamaglolo pati na pamamanikan ding kabalen tamu kanitang milabas a panaun. Likas ing aslag a mamantabe karela.
Mapilan la mu reti karing senayang gawi ding Kapampangan a tutulid da karing durut at kimut ding aldo at bulan.
***
Dake Talabaldugan:
mililibut (pangdiwa) makalibut, makapaglibut, makapamasyal, makalimbun, makapaglimbun, mililibad, makapaglibad. English – gets to wander, meander, or ramble, roam, rove withouit necessary plans ahead. Alimbawa king pamangamit: “Neng kasing masikan ya lub ing kakaluguran kung i Litu—mililibut ya agyang nukarin keng malati namung saken a luma pa.”
mililibutad (pangdiwa) miraras o mikakana/mikakabit libutad, mibubusal/mipapalibutnan/mililibutaran. English – gets or being put in the center or middle part or area. Alimbawa king pamangamit: “Lalu yang susumpung panga-malamarine i Abling neng mililibutad ya kareng dakal a tau, inya e ya bisa.”
mililibutan/mililibutnan (pangdiwa) midudurutan, bage o taung mipapadurutan, mililibaran. English – gets to be encircled, circumambulated, surrounded. Alimbawa king pamangamit: “Mililibutan ya ing kabalenan kareng taung bana neng mung ating kapagmasusyan keng pisamban a maragul oneng ita misan mu keng kildap-kaleldo.”
mililikas (pangdiwa) malyaring ilikas, milikas o ililipat; malyaring iyalis king aliwang dane. English – could be transferred, shifted, tansposed, bequeathed, ceded, passed, conveyed. Alimbawa king pamangamit: “Mililikas yang asna karakal a larung makatapayan kareng dakal a lulanan ing dara ku gamit na mu malating imbudu.”
***
MIKASING-KABALDUGANG AMANU TAMU
alang patugut – e tutuknang, e bisang paynawa, parating kikimut o kukuratsi.
alang patanat – kasing-kabaldugan o aliwang amanu king alang patugut, dapot malagad namung magagamit king kasalungsungan.
alang umpe – mekad ibat king Tagalug a amanung “walang umpay” dapot gagamitan da reng aliwang kabalen a malapit kareng lalawigang magsalitang Tagalug.
samal – mambilis, manyalusu; bala panigutan ing pepandit.
madalas – metung amanung kasing kabaldugan ding alang patugut, alang patanat, alang umpe.
gagaligatsu – mengari king gagad o masasal—alang patugut mamirapal gagawan ing buring malyari.
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king "garciakragi@yahoo.com, mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.