Singkwenta na ka tuig, igong panahon nga mosalindot sa panumdoman ang kalimot.
Apan ang nahitabo sa Septiyembre 21, 1972 dili mapapas bisan sa katuigan tungod sa diktadoriya nga nisunod niini nga dili lang tsismis.
Sa maong adlaw, si Presidente Ferdinand E. Marcos Sr. nilagda sa Proclamation 1081 nga naghimo sa Pilipinas ubos sa martial law.
Sa pagkasunod adlaw, niluwat siya og General Order No. 1, s. 1972, nga nagbalhin sa tanang gahom ngadto kaniya isip presidente sa padumala sa nasod pinaagi sa decree (Official Gazette of The Republic of the Philippines).
Sa Septiyembre 22, 1972, si Marcos niluwat usab og Letter of Instruction No. 1, nga nagmando sa militar sa pagsakmit sa tanang pribado nga “newspapers, magazines, radio and television facilities, and all other media of communications” until otherwise ordered by him,” tipik sa mando.
Busa ang mga mamahayag nalakip sa unang mga biktima sa martial law, girumbo tungod sa libre nga pagpasa sa kasayoran, nahimong gambalay nga makapadayag ang katawhan, ug nagbutyag sa pagpangabuso sa naghupot sa gahom sa diktadoriya.
Si Philippines Free Press publisher Teodoro Locsin Sr. ug iyang ang associate editor Napoleon Rama gipangdakop, lakip nila ni Manila Times publisher Chino Roces, Daily Mirror editor Amando Doronila, Graphic magazine editor Luis Mauricio, ug Philippine News Service contributing editor Juan Mercado, kinsa nagsuwat og columns alang sa Cebu newspapers.
Sa 2002, si Mercado nisaysay sa SunStar Cebu nga ang pagdumala sa militar sa media nag-andam og linibo nga kopya sa arrest orders ug kini isilbi bisan unsang orasa.
Walay pagpasabot sa pagpanakop. “They just invented reasons for it,” matod ni Merado.
Sa samang pakighinabi, si Juanito Jabat, associate editor sa The Freeman atol sa martial law, gihulagway niya kon giunsa sa mga militar nga nag-uniporme sa pagsulod sa newsrooms bisan unsang orasa.
Ug si Jabat nituman sa mando sa Philippine Constabulary, lakip sa pagpublikar lang sa mga istorya nga paborable sa administrasyon ni Marcos ug ang iyang pamilya aron dili mabilanggo o mawagtangan og lisensiya ang mantalaan.
“Marcos issued at least 11 presidential decrees that suppressed press freedom,” sumala sa Official Gazette.
Dason niini, “Journalists who did not comply with the new restrictions faced physical threats, libel suits or forced resignation.”
Sa 1986, ang mga Filipino nilumpag sa rehimen ni Marcos pinaagi sa Edsa people power revolution.
Apan human sa 36 ka tuig, ang iyang anak o junior maoy napili nga kasamtangang presidente sa nasod.
Ang Cebu media misaulog sa Cebu Press Freedom Week, sulod na sa 30 ka tuig, aron pagtimaan sa panghitabo.
Ang tinuig nga kasaulogan ipahigayon sa semana diin nasakop ang Septiyembre 21, pagpahinumdom sa katawhan sa martial law nga hinungdan sa dayag nga kalapasan batok sa kagawasan sa prensa ug gawasnong pagpadayag.
Kini mahimong mobalik kon kita dili magmabinantayon.
“Apan dili sayon nga tahas ang pagpabalik sa panumdoman sa dulom nga kaagi.
Ang historical revisionism ug disinformation mikuyanap. Ang social media ug pagtago sa tinubdan magpasutoy sa pagpasa sa kasayoran ngadto sa populasyon nga wala pa mahimugso sa martial law, nagsalig lang sa saysay sa uban bahin sa panghitabo.
Kapin sa 77 porsiyento sa Filipinos karon nga 46 anyos, linghod pa ang panumdoman panahon sa martial law.
Samtang, 65 porsiyento sa Filipinos ang natawo sa 1986 Edsa revolt nga nagtapos sa 20 anyos nga diktadoriya.
Busa dili lang bahin sa pagpahinumdom. Importante ang pag-edukar sa mga wala masayod sa pakigbisog ug kadaugan ning nasinati karon nga gawasnong pagpahayag sa hunahuna.