“Uyan na ing munag,
Imulagat la ring kekang mata, abak na!
Ing aldo, uyan memanlag ya
At ing dalumdum meging masala na;
Ing aslag aldo – susi karing mata.
Ing bako maranun migising,
Uyan sasangab ne king sagiwang angin
At keyang kakanan butil ning tagimpan.
Inya mibangun ka, migising na!
Migising ka, migising ka!
Ing dase mu layun ilulun na ya,
Migising ka’t mibangun.
Pasayangnan mu, ing gintung panaun.
Magmulagat na ka!
Deng bingut, mamyalung na la.
Bulung ding akasya... manalakad na la.
Ing mata ring biga bala mangalbag la...”
~ Alejandro Nicdao Sigua,1980/KPPNGN: 2001
“Agyang e man para kanaku, tatalab sabla mung suglap,
Sana takpan mo reng mata mu bang king asug mu e miyawa...
Ikwa me’ing pusu ku king metung mung lawe,
Timyas ding mata mu asmu lang kabage.
E ku agyung pangilagan gayuma ning kekang timan.
Arakap mu’ing lub ku king misan mung suglap,
Timan ding mata mu o't asna kalyap?
E ku agyung akalingwan panagkat ding kekang irap...
Asug king suglap.
Agyang ninu mang lumawe karing kekang mata,
e da akwang miparayu manandaman na la!
Miyawa ku e ku balu, miyawa ku. Miyawa ku keng asug mu!
Mekwa ku panamdam neng belikdan mu ku,
E ku atakasan gapus ning timyas mu.
Ambis'e mu ku ibulus king kaul mung alang lunus.
Kaul mung alang lunus.
Alang lunus. Ditak man. Alang lunus. Kapurit man.
Alang lunus.”
~Miguel Serrano,
ASUg, Theme Song king Pelikula
A Antini mu naman Pamagat, 06.05.16
***
Kabang makabuklat la, ala lang patugut manintun aburyan na ning
makibanding pangsamantala karela. Manintun lang malagu, masanting, o nanu mang
bage aburi mu. Pipyak la karing akakit a masura, makariri, makalungkut, makasora, o
nanu mang e mu kapad akakit. Magmulagat la karing bage masanting o malagu,
makagana, makasaya, makatula o nanu mang bage kapad mung akakit. Mangabural la
pa pin, e. Mata—ding awang ning kaladwa.
Atin lang upayang manakit at atin lang kegiwan pakit panamdaman mu karing
aliwang matang lalawe karela. Pauli da reti agyang e mo kakilala deng akakit mu o e
da ka kakilala deng manakit keka—mikakadalumat na ka o ila nung nanu ka panugali
o nung mayap la o mayap ka pilubluban pati na pangatau. Malagad mu ing magkamali
kang akilala me ing metung a tau nung nanu ya panugali kapamilatan ning pamaglawe
o ditak a penandit a saglawe karing mata na.
Atin lang awsan a “mapali daya” o atin taung kayakit mu pang mumuna kaya
bala mu mapali ka daya kaya o e me buri pangatau agyang e me man kakilala ditak
mu man. Ding mata na ilang kayayakitan mu nung ninu at nanu yang uring tau ing
makimata. Misan pati na pin ding aliwang mabibye, asu⸻pusa, ayup o aliwa pa. Itang
bala megi na kayung mikasalang o mipate na inyang aliwang bye. Itang bala atin neng
gewang kasalanan keka kanita. Mekad iya antita mu naman ing panakit na
keka—mapali o mabayat ka daya kaya.
Atin naman awsan dang mayan ka daya king metung a tau agyang kabaywan-
baywan me pang ikit keng mabilug a bye mu. Kabaligtaran ning “mapali o mabayat
daya” iti. Ila deti ring king milabas yung bye mayap ya depatan keka. Mekad
kakaluguran me o kamaganak me o kapalsinta me pala kanita. Mayap kayu piyabe
inya mayan ka daya kaya at ya antita mu naman keka.
Mayayakit iti karing kekayung mata anting awang a makabusni inya pin akakit
yu ing kekayung pilubluban. Subali king pamangamanu, dapat, kimut--deng mata
ilang tela awang nung nu tatando ing pilubluban, kapagnasan at kapanamdaman tamu
itamung mabibye. Inya sa’t nung makapyak ka, matudtud o paynawa mu mata—ating
sasabing kaganaka na ning taung ini neng matudtud ya! Kasi pin e tatando ing
pangatau mu neng makapyak ka.
Mengari lang taganang awang ding mata.
***
Dake Talabaldugan:
1. milulun (pangdiwa) got rolled up. English – got furled, wound up,
folded, bundled up. Alimbawa king pamangamit: “Kagising nang ima
na milulun ne pin ing dase ikit na uling inunan neng Gabi kabang
matudtud ya pa.”
2. milulumpung (pangdiwa) milalaban, mipapamuk. English – fighting,
battling, warring o doing warm feuding, confronting, combats.
Alimbawa king pamangamit: “Milulumpung la keng libutad ning dayat
malat deng tulisang dagat at ding ukbung pangdagat napun pa at
angga ngeni e la pa meyari.”
3. milulupa (pangdiwa) miyayawig, metung la lupa king panakit. English
– look-alikes, similar, mirror image, facsimile, duplicate, copy, replica,
clone. Alimbawa king pamangamit: “Kagising nang ima na milulun ne
pin ing dase ikit na uling inunan neng Gabi kabang matudtud ya pa.”
***
MIKASING-KABALDUGANG AMANU TAMU
1. lawe – ing gagawan ding mabibye gamit la ring mata. Malyari iting gamitan
king pamakitalamitan karing aliwang mabibye—tau man o kaladwan a aliwa.
2. albe – sangkan a pamangamit karing mata bang akit ing palage o mangapalyari
king kapaligiran da.
3. sipat – patagilid a lawe a sasaryan dapot e buring ipaulata king lalawen.
Malyari mu naman a pamaglawe nung makatud la ring gagawan anti king
pamitulid-tulid da.
4. silip – pamaglawe gamit ing busbus a makalibutad king lalawen at king
lalawe. Maralas e buring ipakit ing pamanyilip.
5. suglap – biglang lawe king ninu man o nanu mang bage. E sasaryan o
sasaryan,
6. saglawe – saguling lawe king ninu man, mabilis bang e ya maulata ing lalawe.
7. batso – pamaglawe king marayung bage, tau o nanu man makalaut king
lalawe.
8. tando – pamaglawe karing ati yu king lalam kabang ati king awang.
9. umasid – saryang pamaglawe king o karing miyayaliwang mangapalyari o
bage buring pakibalwan o tatalusayan.
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga.
Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king garciakragi@yahoo.com/
mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.