“Ding bolang kukwa lang pataram
at sasaksakan da la gulut ding aliwang tau.
Ding byasa kukwa lang pataram, pupututan da la ring tali
at palayan da la ring sarili da karing bolang.”
~ E Pepakilala
“Kanita pataram yang asna kalinatnat pangatais ing gitil na
e mayayakit angga na inyang ating tinagkil at malalam yang linaplap.
Ngeni asne kapurul at makagalus ne ya mu at maglakwan masurang peklat.”
~ Mary Astor
“Ing pamagpasya metung yang mataram a talibung
a makasugat o bang dapat nanu man,
e gugulut o tutuknang anggang ing pagnasang bage e malinis o matulid;
Kelang-pasya, metung a mapurul a tatabak at gagabak
at maglakwan garalgal a gilid king likwan na.”
~ Gordon Graham
“Ninu pa ing e mitais king taram ning kaladwa na?
Ampat, kabud mibusni la ring mata tamu, akit tamu ing pamakisaman,
at kabud mebyasa tamung lumakad, mitatakid tamu,
at king kaburyan a luguran, pikakasaman da katamu,
At para king e lalabis king tagkil, mangaplas tamu,
ninu kekatamu ing e pamigumpisang dinang sandata ing sarili,
ing gawang mataram ing sarili, agyang makananu mu,
anting talibung, bang ablasanan ing kaplas?”
~Pablo Neruda
“Deng tau kakalawat la karing makalabwad dang pibandyan
at makasariling kapagnasan anting bulag
anti da namong pagkasakitan para kareti ing sarili dang bye.
Mengari lang bingut a pakikwanang nang mangan ditak mu,
ing pulut panilan makakalat king taram ning talibung.
Ing dekalan e makagyung agyang makananu mu
bang ampatan ing ganang mangan,
dapot mikakapanganib a asugat ne ing dila na.”
~ Gautama Buddha
***
King kasalunsungan a panaun, dakal lang magkakasakit king bye migit pa karing aliwang panaun a milabas a asaksyan at aranasan tamu na ngan. Ing sakit a makayawang dintang keti mabilug a yatu meging sangkan ning kakalulwan pauli ning kelang kapanintunan da ring e mu ditak a memalen lakwas na karing bangsang pakakalulung anti king bangsa tamung Pilipinas. Sari ing kasakitan. Lusuk ing kakalulwan at dakal a daranup at mekad mangamate king danup pauli niti kilub na ning mag-atlung banwa na.
King panaun ning lusuk a pamangaylangan, e la mu ditak ding kekatamu kakalawat king taram. Agya mang balu mung maragul a kamalyan ing gawan mu—pilit mu pa mu ring gawan uling para keka ika mu ing makalunas king kekang daralanang kasakitan. Ing sariling kasakitan malyari pang pibatan dapot ing asaksyan mu lang daranup ding kekang pakamalan ing e da agyung akit ding aliwa kekatamung parang tau. Daig na pa ing aspakan ka pusu nung dalanan mu ing antining karanasan.
Pauli ning kakalulwan o mabayat a pamangaylangan, e la ditak ding kapara tamung tau deng kakalawat king taram uling para karela ala nang pagasang alagpusan da ing kasakitan—a daranasan da at lakwas na nung daranasan da reng karelang pakamalan king bye—ding anak o pengari da at ning kabangal dang pusu.
Ating makapamirait la bang mung manakitan lang maragul. Ating makapanako na. Atin mu namang pipisali da na ing dangalan da, ing katawan at laman da, ing puri da bang mung atin lang apakan karing palsintan o pakamalan da.
E man sukat kampyan ing kamalyan da dapot sana kalunusan la at saupan la kapamilatan ning pamangdame karela kapamilatan ning pamidake king nanu mang ulagang agyu tamung idake karela nung balu tamung gipit la at lipit la pa. Ita sanang dinan lang mayap a usuk a pang diwa nung e ta man abye ing kaylangan dang pangkatawan. Kanita ayampat tamu mekad ing kapagnasan dang gawang kalawat karing bage anting taram a malyaring lumaplap king karelang pangatau at diwa.
Pauli ning matikding daralanan dang lumbe at kasakitan, daralumdum la kaisipan deng taung panakit da ala nang lunas pa. Ala na lang akarapat pa. Mekad ibili da pa ing upaya king karelang bang pupusan ing andam dang bye keti king yatu a king kamatutwanan mu ala namang tune lunas a malyaring aibye.
Kalupa ning ing kasakitan daratang bisa ta’t e bisa—ing tula, ligaya at kapasnawan daratang man buryan ta man o ali. Inya sa’t e ta’sukat milalako pagasa ambisna makananu karagul ing daralanan tamung kasakitan o kalungkutan. King malambat o malagwang panaun datang at datang mu rin ing aldo mipasno tamu, muna king saup ning Apung Ginu.
Ala Yang kapupusan a lugud at pakalulu kekatamu ing Ginu. Manalig tamu Kaya at kesa king kalawat tamu king nanu mang taram—kalawat tamu sana karing Banal nang Lagyu.
***
Dake Talabaldugan:
milulupung (pangdiwa) maglupung, maglaguma, mitpun-tipun para king metung a buring pikasundwan o parasan. English – meeting, conferencing, having a convention to achieve something worthwhile. Alimbawa king pamangamit: “Dakal lang memalen ding milulupung king bulwagang pambalen ba’rang aytatag ing kanita pa babalakan a aguman ding bisang mipakayap ing kalikasan.”
milulura (pangdiwa) miyayapsa, mipapalwal king asbuk agnan ning wawa. English – being spat, expectorated, hawked gob, hoicked, sputtered. Alimbawa king pamangamit: “Paruminggung binawal ning manulu na ing pamaglura dapot ngeni milulura ne kaybat na pa ning atlung aldo i Luring.”
***
MIKASING-KABALDUGANG at MISALUNGAT
KABALDUGANG AMANU TAMU
baru - telang megawa bang asulud da reng tau, ngeni pati na deng asu, pusa, ayup at aliwa pa.
imalan - sarya pangataing susulud ding tau, maralas pambabo mu.
salol – panglalam a imalan ding tau.
gayak - manayun a susulud, maralas kareng kapagmasusyan—kayaldawan, kasal, binyag, pamitipun-tipun at aliwa pa.
piblas - saryang susulud a pamalit king sadya, anting panalili.
pinan – susulud da inyang minunang panaun a e pa salol ing susulud kanita.
lampin – susulud da reng bingut angga na potang malyari na lang magsalol t miblas pangmaragul a imalan.
susulud - nanu mang gamit panakap king katawan o dake ning katawan.
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king garciakragi@yahoo.com/ mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.