Kabang misiping kata
daramdaman ku ing kabug ning pusu mu;
asasangab ku ing kananggang likas king balat mu;
daramdaman ku ing tagkil ding taliri mu king kanakung balat;
mangilabut ku king labul ning inawa mu
kabang bubulung me kanaku ing dalit mu;
maligaya ku king tigik na ning kaul mu;
matula kung darandaman ing yumu ning siwala mu
at ala kung alinlangan king katutwan ding amanu mu
...uling ati ka siping ku.
Uling pakamalan da ka.
Kabang mikandayu kata
daramdaman ku ing kabug ning pusu mu;
asasangab ku ing kananggang likas king balat mu;
daramdaman ku ing tagkil ding taliri mu king kanakung balat;
mangilabut ku king labul ning inawa mu
kabang bubulung me kanaku ing dalit mu;
maligaya ku king tigik na ning kaul mu;
matula kung darandaman ing yumu ning siwala mu
at ala kung alinlangan king katutwan ding amanu mu
...agyang ala ka siping ku.
Uling pakamalan da ka.
~ Miguel Serrano,” Uling pakamalan da ka”, 09.05.2014
***
Keraklan kareng miyasawa o mipalsinta keti king yatu isipan da “lugud” ing mamilatan karela, dapot nung pakasyasatan mu ing pamiyabe da dakal ing “pamangaybugan” ita mu inya mikasundu la.
Malagu ya ing babai. Mayumu ya timan. Makabural ya salu at makatiro ya buldit at mekad malambis ya. Manayun yang lumakad. Mabanglu ya uli ning kananggang gamit na. Maralas yang migagayak keng santakrusan o mag-musa keng basketball at keng pipagaralan na. Byasa yang maglutu at mibantug ya king balen da uli ning legwan na.
Ing lalaki mabulas ya, mangaragul ya kalamnan, matas ya, komanggi ya at masanting. Matikas ya talakad at makabural ya salu. Dakal ing masalapi ya o agyang makananu mu mabilis yang papalwal pera. Atin yang saken mu naman. Byasa ya keng basketball, terak o martial arts. Keraklan byasa ya naman at mapalyaring honor student ya o valedictorian keng pipagaralan na. matatag ya kapanintunan at matas ya panakitan.
O tanu mong ala lu reng sangkan a reta, o agyang metung mu ing mabawas, mikalugud la pa kaya deng mipalsinta? Alimbawa, masura ya ing babai o lalaki. O titikul ya ing metung karela. O labis ya kataba o kapayat. O tanu mong ukus o bukut ya? O tanu mong bungi ya, pingas ya, o duling ya?
Lakwas na mekad nung ala yang kapanintunan ing metung karela. Makananu na kanita? Mikasundu la pa kaya? Mipanaus la pa kayang “sinta” o “sweetheart? Mipag-”I love you” la pa kaya nung daranup la o e da apapangan ing buri da?
Ing antitang pamikasundu e tune lugud. Pamangaybugan mu. Mangabaldugan, luguran na ka nung kaluguran me. Dinan na ka nung didinan me. Ating kapalit. Atin parating panayang kapalit inya ating “lugud kanu”. Kasi ing tune lulugud e manayang kapalit. Lulugud ya uling buri na maligaya ya ing kaluguran na, agyang ya magkasakit ya at ala yang akakwang pakinabang nung e mu ing balu na maligaya ya ing luluguran na. Buri na masalese ya kabilyan ing pakamalan na.
Ita mu ing ligaya ning tune lulugud. Ita mu ing bye na. Ita mu naman ing diwa na.
Ing tune lugud kablas na ning lugud na kekatamu ning Apung Ginu.
***
Dake Talabaldugan:
1. minangu (pangdiwa) menangu, kinangwang pamisali king aliwang dane, baranggay o balen o karing aliwang pinupul. English – got some merchandise from another place or another capitalist or merchant. Alimbawa king pamangamit: “Minangu yang sibuyas king Guno ing kayabe kung maglaku inya lakwas ya dakal a atubu kanaku uling mura ya mu meging punan.”
2. minangus (pangdiwa) mengan gagamitan la ring pangarap a ipan king nanu mang pamangan a masyas, anti ing atbu. English – bit with the front teeth as in eating of sugar cane or other similar foodstuff. Alimbawa king pamangamit: “Matula yang minangus atbu karing asikan ding pisan kung alang pilatan king Balen ning Bambang a sakup ning Tarlak.”
3. minalak (pangdiwa) kasingkabaldugan ning binalak, ginawang pamalak; migmunikala. English – planned, made a plan, intended, tried. Alimbawa king pamangamit: “I Ompong ing minalak pagawang gripung yan keng libutad ning pilapil bang deng lalabas e la kumawang danum nanu mang penandit.”
***
DIPARAN, KASEBYAN at KABALDUGAN
“Linub keng metung a balugbug—linwal king sumangid”. Kabaldugan: Maralas malilyari a atin tamung kasabi at kabang magsalita tamu balu tamu makirandam ya. Karakal mu na sinabi kaya kaybat ala ya palang asanak o ayntindyan. Aliwa pa ita, potang kutnan me ala ya man palang atandanan kareng penyabi mu kaya.
***
MIKASING-KABALDUGANG at MISALUNGAT
KABALDUGANG AMANU TAMU
1.kaluguran – ninu mang pagkaluban o parikilan lugud.
2.makamal – ninu mang pagkaluban o parikilan pakamal.
3.pakamalan – mengari king makamal, ninu mang patungkulan ning pakamal ning ninu man. Mekad agyang e na balu.
4.sinta – yaus king ninu mang pagkaluban o parikilan pamalsinta.
5.palsintan – anti king sinta, ninu mang pagkaluban o parikilan pamalsinta.
6.kapalsinta – kapaglolo o kasundung maging kasulu king pamikalugud.
7.manyanggul – lumang salitang dalan a yaus da keng kapalsinta reng kabalen.
8.bandi – yaus da ring mapamanding malsinta king palsintan da.
9.irug – magagamit a mekad Tagalug a amanu karing kabalen.
Dakal la pang aliwang amanung dalan a magagamit a kasingkabaldugan dang bagya ding kaluguran o kapalsinta: Tau, babai, lalaki, kabit, waswit, dyowa. Keraklan atin ko pang aygadgdag.
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king garciakragi@yahoo.com/ mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.