Garcia: Namnaman ing Dimla (Savour the Chill)

King tawling aldo ning dimla,

agaganaka da ka;

Ding taliri mu gagapang la

anting araru king lawta;

Pipalutang daya...

ing are mengarapug na.

A, ring bini ring katilpu

ila namang lungkas

at ding biga manikal la...

Lwa ning gugupung panaun

karing banwa tumulas na;

Dapot bayu pa malyari iti,

mangaskad pamu ing laput at burak.

Bang sulagpo king mamala at magpalwa

karing sablang matang alang sangkan

king pamanangis da.

Anting sangkan ding kanaku,

e anting sangkan ding ulu

o sibuyas karing mata

nung e sangkan ning mebuguk a panandam

inyang tawling mikit kata

karing tawling penandit

ning tawling bengi

king tawling aldo ning dimla...

tawling penandit king tawling bengi

king tawling aldo ning tawling bye ku.

Pasibayu, atin na namang dayang daragus

karing bayung yamut ku!

~ Miguel Serrano,

“Tawling Aldo ning Dimla”,

Kadwang Aldo ning Eneru,

Banwang 2004

***

Maranun ing kauran ngening banwang iti ning 2023. Migpanigu ing uran bayung-bayu ing banwa at penyamal na inya ing sadyang kinating albug misubli king sadya at ating aldo ligpusan na pa. Inya sa’t deng tanaman a mabaya king labis a danum mengamate la. Ma’p namu deng aliwang tanaman naman a kapad da ing makababad memanaba la pa.

Kinapitna ya pa ing Eneru inya atin pang manga migit-kumulang a manga adwang bulan ning dimla o anam a pulung aldo pa. Namnaman ta na ing dimla kabang ati yu pa at kabang ing lisangan e pa daratang. Ngeni kasi agyang e ka mag-aircon o mag-electric fan e mu panamdaman ing pali o lisangan a lalaganap karing bulan a mapali e mu ning kaleldo nung e pa mu rin ning kauran. Mumuran na malisangan pa inya marisismya la reng tau at mikakasakit la reng mayna pamikakatawan nung e la maingat.

Ing dimla lakwas dang pibuburyan deng keraklan a tau, pati na keraklang aliwang lelangan, uling manyaman matudtud, manyaman mangan at manyaman ing dakal a bage para karing kasangkapan panamdam. Kanini mu apaulagan ing pamanilup mapali at pamamangan mapali mu naman uling bage la reti king dimla.

Magmula inyang dintang bagya-bagya ing dimla inyang Oktubri, deng tanaman saguli lang itanam at mayan lang patubwan uli ning angin a magdalang marimlang ambun lakwas na nung bibilug ya ing bulan. Deng miyayaliwang ayup a menibatan karing bangsang papali na memanalkas na la man keti uling kapad da ing marimla at mipapayntagun mu naman ing panaun ning pamaglimas ding ligawan o plasdan bang atima la reng laman dang asan, paro, ema at ulang. Karing mapilang balen, manikwa la pang talangka at pati na apulid.

Banayad mu ing dimla keti inya mekad ita ing sangkan inya deng e mu ditak a ayup mamanyatang la at mandatila la anggang karing tawling aldo ning dimla. Maniyibsiban la reti karing taldawa at pati na karing baranggay a maranum at matanaman a pamugaran da reng asan.

Magsantung la naman reti karing bubungan ding pibale-bale ating bubungan a malyari dang salilungan deting ayup at atin karela ring mangapangebun la pa inya sa’t mandatila la anggang miyapsa na la deng ebun da’t mikasisi na la. Paragulan da na la deti at panayan da na lang makasulagpo bang ituki king pigmulan dang dane ning yatu bang karin manuknangan angga king tawling aldo ning dimla karin.

Kekatamung tau ating darayu karing aliwang bangsang marimla at karin na la manuknangan kabang manintunan la pa at keraklan karela magpasya lang mibalik king penibatan dang bangsa o Indung Tibwan karatang ding tawling aldo ning dimla karing bye ra.

***

Masayang kayaldawan king kanakung kakaluguran a Conrado M. Contreras a manuknangan na keti Indung Tibwan kaybat nang menuknangan king California, USA kilub ning migit apat apulung banwa karin.

***

Dake Talabaldugan:

1. minalipusta (pangdiwa) linapastangan, migturing alang ulaga o anting layak o basan king kaninu man. English – one humiliated another or treated one as garbage. Alimbawa king pamangamit: “Ala pang minalipusta king pisan ku nung e mu reng selapyan nang taung bana at e migpaulaga king pangatau na.”

2. minalis (pangdiwa) linipat aliwang dane. English – moved to another place, transferred, shifted, passed on, transported, relocated, resettled. Alimbawa king pamangamit: “Inya pala e da ne disnan king Bakulud inyang puntalan de ing pisan mi minalis ne pala tukangan kanita pa.”

3. minalisus (pangdiwa) linabas ing alisus o ipu-ipu. English – a hurricane passed through. Alimbawa king pamangamit: “Kasna yang sukal ing baranggay inyang minalisus masikan uling mengabagsak la reng dakal a impun tanaman.”

***

DIPARAN, KASEBYAN at KABALDUGAN

“E ya sukat papapuntuk ing buntuk mu karing aliwa.”

Kabaldugan: Ing pamagpasya mu dapat keka, e karing ninu mang aliwa. Magpasya kang masalese uling nanu mang maging bunga niti malyari mung ikabagsak o ikayangat, ikasambut o ikatagumpe. Dakal lang bisang makyalam at dakal lang magbyasa-byasa. Ing kapakanan mu kekang pakibatan, keka mu dapat, inya sa’t e mu papapasya karing aliwa ing nanu mang sukat mung ipasya. Misip ka para king sarili mu.

***

MIKASING-KABALDUGANG at MISALUNGAT

KABALDUGANG AMANU TAMU

1.ikabus – ilako o idayu king nanu mang kasakitan, dusa o panganib.

2.sagipan – iligtas keng pangalumud o pangadaykduk king nanu mang bage o kaninu man.

3.iligtas – dapat a pamagligtas ning ninu man king aliwa.

4.atbusan – bayaran a pangasangla o pangayalipan, pangasukul o pangadukut.

5.palayan – palwalan king pangasukul, pangayalipan o king pangadakap.

6.ibulus – palayan king kulungan.

7.kalagan – ilako pangagapus, pangatali o pangayabtas.

***

Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king garciakragi@yahoo.com/ mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.