Ding sablang bage . . . makidiwa man o ala
Keti sikluban – bandi’t sakup na ning Ginu
Ing Mayupaya – makibandi karing sabla!
Inya sukat mu – nung sanu mu ing kaylangan
Yamung tanggapan – alang labis alang kulang
E dapat mangan – kabud misna ne ing atsan!
‘gyang maybug na kang manyuka susubu mu ngan pa mu rin
Susuku ne ing dungus mu e ka pa bisang patugut!
Matatdas ne ing kekang atsan!
Kumabye ka man – agyang dinalan a banwa
Nanu’ing ulaga – nung antita’ing kekang dapat
Nanu’ing nabangnan – migapus ka mu king kalma!
~ “Alang Labis, Alang Kulang”, sinulat nang Miguel Serrano,
Ka-7 ning Agostu, Banwang 2008
***
Makalungkut a ding taung kikilalanan mu anting kakaluguran ila pang mituring mababa keka. Binye mu na ngan ing agyu mu, panaun, pagal at kegiwan dapot e da pa apaulagan iti. Turing da keka kasangkapan a pilele-lele mu at daklutan-ibilli, lakwan-dasan at pansingan ali nung buri da. Metung ka mung kasangkapan para king pangsarili dang gamit-gamitan anting bage e anting tau—lakwas nang e anting kakaluguran.
Gawan mu ing sablang agyu mu anting kakaluguran dapot e da akakit iti. Nung magkamali kang misan--kalingwan da na ngan ing sablang depatan mung makatud at mayap at ituring da kang alipan a sisisyan agyang king sarili dang kamalyan. Bulag la king kayapan, masala la mata king kapurit a kamalyan.
Metung a penandit king metung a abak ning metung a aldo migising ka king katutwan asna ka karagul pala pamagkamali king pamakiyutus karing taung pekyabayan mung masalese king makabang panaun a bala mu tutwanan la pamakyabe keka. Kabud-abud dintang ing aslag anting aldo king malulam a abak at milislis la ring bigang mangatuling bang akit mu ing munag a gugulisak king kamatutwanang sukat mung abalu kanita pa.
E na ka sana menyayang panaun. E na ka sana peypagal. E mu na sana penwalan ing kapagkumwaryan da’t pamisangkan-sangkan ba’mung agamit da ka. Meniwala ka kasi king karelang makapampan a panugali. Malambat da ka palang gagawang mulala. Malambat da na ka palang tuturing anting basan uling ila basan la ugali. Agya mang papakit da asno katas pangatau.
Mayap namu at ikit mu na ing kekang kamalyan at akilala mu na la. Alukas mu na la talukbung at melubas ing kapagkumwaryan da. Ngeni ka mekapangaku king sarili mu a e mu na la sukat lalawen pang anting kakaluguran nung e mapanyamantalang akilala kanita pa anting kakaluguran. Malambat na ka palang magkamali. Malambat mu na lang dapat kewanyan. Malambat mu na lang sukat kelingwan.
Ini ing mumunang aldo ning pamangalingwan karela.
***
Dake Talabaldugan:
1. minalisus (pangdiwa) linabas ing alisus o ipu-ipu. English – a hurricane passed through. Alimbawa king pamangamit: “Kasna yang sukal ing baranggay inyang minalisus masikan uling mengabagsak la reng dakal a impun tanaman.”
2. minaliswas (pangdiwa) ninu mang menaliswas king aliwa. English – one who prodded someone to hurry up or rush up or speed up. Alimbawa king pamangamit: “I Bapang Kiku ya ing minaliswas keng paungnakan nang i Andung inya keng rapal na menabu ya keng ligawan a kisnang emang memannyipit kaya.”
3. minalit (pangdiwa) ginawang alit, mig-alit. English – someone did a trick on another. Alimbawa king pamangamit: “Alang aliwang misangkanan a minalit keng anak a malating melili nung e itang Bumbay a papautang kareng manalipapa keng kangatbang baranggay keng paralayang Minalin.”
4. minalit (pangdiwa) ginawang alit, mig-alit. English – someone did a trick on another. Alimbawa king pamangamit: “Alang aliwang misangkanan a minalit keng anak a malating melili nung e itang Bumbay a papautang kareng manalipapa keng kangatbang baranggay keng paralayang Minalin.”
5. minalit (pangdiwa) ginawang alit, mig-alit. English – someone did a trick on another. Alimbawa king pamangamit: “Alang aliwang misangkanan a minalit keng anak a malating melili nung e itang Bumbay a papautang kareng manalipapa keng kangatbang baranggay keng paralayang Minalin.”
***
DIPARAN, KASEBYAN at KABALDUGAN
“Binye mu ing taliri mu pati mabilug a katawan buri dang kunan.”
Kabaldugan: Ating pamikatagun a e ka tambing makaulata karing taung lalapit keka. King mumuna, asno kaganaka. Pane kayapan ing daraptan da keka. Bakit? Kasi atin lang kaylangan keka. Kaylangan da ing saup mu. Kaylangan da ing lingap mu. Kaylangan da ing malagintu mung panaun.
King kelambatan, ditak-ditak makaulata ka—gagamitan da ka pala. Magsamantala na la king ganaka mu. Magigisan na ing panaun mu karela. Ing sadya pamakisabing mayap—magi nang utus. E no byasang makisabing mayap. Utus na ing lalapit da keka. Tuturing da na kang ipus. Neng binye me ing taliri mu karela—ngeni buri da ing ,mabilug nang katawan mu.
***
MIKASING-KABALDUGANG at MISALUNGAT
KABALDUGANG AMANU TAMU
1.tagkilan – aus pansing a dugpa ning taliri, gamat o aliwang dake ning katawan king nanu mang dake katawan ding aliwa.
2.apisan – sasaryang padugpa ning taliri, gamat o aliwang dake ning katawan king nanu mang dake katawan ding aliwa.
3.aplusan – pagalayid a padugpa ning taliri, gamat o aliwang dake ning katawan king nanu mang dake katawan ding aliwa.
4.salatan – asibuk a padugpa ning taliri, gamat o aliwang dake ning katawan king nanu mang dake katawan ding aliwa.
5.talanan – saryang pasakmal a dugpa ning taliri, o gamat king nanu mang dake katawan ding aliwa.
6.kaulan – saryang padugpa takde king katawan o dake ning katawan ding aliwa.
7.kalbit - saryang dugpa ning taliri a binit king nanu mang dake katawan ding aliwa.
8.sakmalan – kaul ding gamat king nanu mang dake katawan o dake katawan ding aliwa.
9.salakayan - saryang pasakup ding bitis, pata at gamat king katawan ding aliwa kabang makakera o makasakab..
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king garciakragi@yahoo.com/ mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.