“Pakirasnan ke ing libutad, beligtad ke pa ing ka’kung imalan
Keng nasang e malili, alang pagtugut mamalebe.
Pamiraplan, pakikwanan melakwan ya wala ing takad;
Bayu ku miras, mipadpad – atabili ke ing bage.
Balugbug na ning kawali, kapilan ka makirandam?
Tingkaputi kung intud, nanu ing ikatibe?
Kakalingwan, kakarugan, nu’ku manutang sikan lub?
Alino kakambal ku, kapilan ka pa dumine?
Keng kelan kung pipamilyan kakaulan ko reng sundang,
Dadalpakan ku ing baya!
Labul ning angin wangis ning kabalbal!
Pusad a gagadtu, dungus binang mangayna;
Siwalang e merandam pupusanan na ning galgal!
Aslag silip-silip ya nang ka’kung pagsakdalan;
Nanu ing taram ding paku nung ala namang pamukpuk?
Ume na ka’t maginalu ala na kang panenayan –
lwal lungub ya’t manamun
Dilang makakamas king pamanyubuk!
Kasinglagad tutubu ning dikut king kaleldo;
Tagimpan ding libung napun atin kayang mibagwa?
Tadtad king pamikakunu lalapo king laksang kutang;
Makabitin king agi – kawangis ning babagwa!
Na’ng nayun ning e pamibulad, basan mu la’t pakatingiran;
Nanung bubulung ding dila ring sapin? Gagapang mangulate
King balag ning lasang atdu, bakting
karin ya megilit in batal a e mamamin.
Pamaglambat ning kalaraman, makapuput ing labul ning angin!
Baga mung kinasna, daig de pa ing pantug!
O’t tatakut ka pang malumud – pakli ka man bagse;
Nanan me pa ing bangka neng kinati na ing albug!
Sikoting ikit napun mengabungal nay a pangil;
Kasalang a pataksil? Ala kang e agyu!
Ume na ka’t mibangun idalit mu ing matni.
Kalasag mu at sundang – pekanwan a lagyu!”
~Miguel Serrano, “Pakling Bage”, 07.26.2000
***
King kekaban ning panaun a mika-talasulat at watas ya ing Indung Kapampangan—masulit pang sabyan a iti misasaplala ya nung iyambing ya ing panyulat tamu karing aliwang lalawigan, lakwas na nung karing aliwang bangsa. Bala mu kasi mipaku ya’t e mu migapus la king panaun nang Soto deng kampong ning Panyulat Kapampangan pauli ning kakulangan da king pamagaral lalam ning pamanuru da ring pantas.
Keraklan kasi ing isip da pantas na la ngan. Ita uling deng susulat da’t gagale makasukad la, makasunis la at managsikan la’t masanting a siwala. Bala mu ita ing ing dalerayan king Panyulat. Isip da Kastila la pa reng manungkulan keti Pilipinas inya pin sa dakal pang amanung Kapampangan ing indam da mu keng Kastila o detang Kepampanganang Kastilang amanu. Atin pa mu namang Kinastilang amanung Kapampangan.
O reng Kastila o Espanyol sinulung na la Panyulat at e la paypaku, paykutkut at paygapus agyang malagu ing gawa da kanita. Tinuki la king agus ning panaun. E anti itamung Kapampangan a mibakutkut king minunang panaun o king marayung milabas.
Ing panaung ita ing nung nu ing batayan da keng kawatasan deng tau ya pin nung makatud sukad ing kawatasan mu. O nung makasunis o maka-rhyme o nung masikan ka siwala o gulisak neng gagale ya ing watas. E da na lalawen ing uri ning kalamnan ning kawatasan. Nung nanung darandaman mu ya pin na ita ing kalamnan at kabaldugan ning gagale o susulat da.
E maulaga karela ing laman ning kawatasan o elements of poetry at ati karing gawa da ring pantas kanita angg na mu naman ngeni. King malagwang salita keraklan karing kawatasan ngeni alang pamiyaliwa karing kawartasan tamu kanitang panaun da reng Kastila o nang Crissot at makagyu na karelang mituring lang bayu o aliwang talubu nang Crissot.
***
Dake Talabaldugan:
1.minanig (pangdiwa) pinanig, kinampi, minayun o minye tangu o kapayntulutan king dapat o pasya ning ninu man. English – sided with someone or one’s decision, party or gave support to someone’s decision, proposal, palan or deed. Alimbawa king pamangamit: “Dakal a minanig king sadyang kadwang punbangsa dapot makapangasdan ing meging kelwalan ning pamamili da kanu reng memalen.”
2.minano (pangdiwa) minanu, mipakananu, ing milyari king ninu man o nanu man, (aske pakutang king tawling dake ning pamagsalita). English – Whatever happened? Alimbawa king pamangamit: “E la sukat mangasdan o bakit miras keng makanyan ing sadyang mayap a pamiyutuis da ring adwang mikaluguran a ren, balu nung minano?”
***
DIPARAN, KASEBYAN at KABALDUGAN
Maralas dang sasabyan deng makatwa ing antini kanita:
“Ing taung matas a sulagpo, sari ya kasikan nung misaldak ya.”
Kabaldugan: Antini ing sisti karing ninu man a matas a lub o asna katas lawe king sarili da. Mapagmaragul la at ing lawe da king sarili da alang makadaig karela inya sa’t lalatyan da la ngan ding aliwa. Mababa la lawe karing para dang tau. Sasalipapo la king kaparatutan uling isip da asno katas a pangatau at ila mu ring mayap.
Kabud datang ing aldo mibulalag ing keynan da, mengari lang guryun a misaldak king burakan at ding manakit karela matula la pa.
***
MIKANLAPIT KABALDUGANG AMANU TAMU
1.magparatut – darapat bage bang pakit da kareng aliwa a asno katenakan, asno kasalapi o asno kabandi. Ing sablang daraptan da bang ipagkalub ding aliwa ing dangalan a bina dang kaylangan uling dimut iti karela.
2.magmataksil – anti king magparatut, deti ring ninu man a agyang mlati mung bage bina dang paragulan at ipagmaragul bang mapuri la agyang alang mula-mula ing daraptan da.
3.magpangaya – dapat ding ninu man a iapgmaragul da ing nanu mang atin la o agyang ala la dapot buri dang ipakit kareng aliwa a dakal la kaniting pagnasan dang maging karela.
4.magyabang – anti king magpangaya, dapat ding ninu man a iapgmaragul da ing nanu mang atin la o agyang ala la dapot buri dang ipakit kareng aliwa a dakal la kaniting pagnasan dang maging karela.
5.magmaragul – neng balu da dakal la kakulangan, deti ring taung asno katas lub agyang ala la mang dapat aypagmaragul.
6.magmatas lub – anti king magmaragul, deti ring taung asno katas lub agyang asno kababa kabilyan king bye at ila mu naman ding alang kapakumbaban.
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king garciakragi@yahoo.com/ mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.