“E na ku bisang manakit
o makaramdam mu man;
na'n ku pa ining inawa
nung ginu ku ala ne man?
Nu'ka minta mal a sinta ku?
O, ginu kung Aring Tarik Suliman?
Nanan ku pa ing bye kung ayni,
Sana e mu na ku lalakwan.
Nanan ke ing kislap ning bulan?
Nanan ke ing aslag ning aldo?
Nung ala ka keni lele ku-
Misnang dalumdum ing bye ku.
King abak sumlag ya’ing aldo,
Mitakpan ing biga;
Kapupus ning gatpanapun layun lumbug na ya...
E na kawangis ning lugud ku keka,
Alang wakas...kabud keka! ”
***
(Pakit ing pamilibe dang salimpe di Aring Tarik ilang ligaya lele nang pasbul ning pisamban).
Suliman: Simpanan me ing aske ning kakung ganap a kapanaligan
at ning kakung alang anggang pamalsinta keka, pakamalan kung Ligaya.
Ligaya: Bakalan me ing aske ning dalise kung pamalsinta keka, ginu kung ari.
E na ka sa paymburisan ning Ginung Pekamayupaya.
Itanam mu sa’king kekang pusu ing alang anggang pamalsinta ku’t katapatan keka.
Ipagkalub k'ya mu naman ining sundang keka, mal kung ari anting tanda
ning katatagan ning lugud ku keka. Iti sana agamit me king kekang pamakiyabnu.
Sana keng pamanuli mu...akit ke pang pasibayu iti.
Suliman: Dakal a salamat, mal ku. Nanu man ing kaburyan na ning Apung Ginu
e ka sa paysukal lub, makamal kung Ligaya. Balikan da ka dapot nung kapilan, e ku abitasa.
Ampat miyuli na ku, pisulwan ta ing mayumung lugud anti ning maralas tang pamisulu kanita.
Ing sundang ayni, mibalik yang kayagnan ku at ing salimpe misubli ya
bang pulisan na ing lwa mu bang mabating ing nanu mang kalungkutan mu.
Ligaya: Panenayan kung bina ing panuli mu makananu man kalambat, kanakung ari.
Kekata’ ing laksang aslagan nanuman ing malyari.
Suliman: Arapan ku na la ring kasalang dapot e ku gulutan ing pamaglugud ku keka.
Ika ing aslag ning kanakung bye!
Ligaya: Bista man lakwan mu na ku, ing pilubluban ku makasantung karing palad mu.
Ugtung aldo man, nung e da na ka akit... dalumdum ing bye at labwad ku.
Suliman: E ka migaganaka makamal a sinta ku.
Ingatan ke iti anti ning pamaningat ning Miglalang king metusikluban.
(Mamagus karing mata nang Ligaya ing lwa’t tutulu king keyang salu.
E ne makabulad at kiketan ne ing labi na. Kinaul na nemang malumane dapot matigik Suliman.)
Suliman: Pamun sinta, pamun!
(Ginulut ne at saguling binalikid kang Ligaya at sinuglap yang asna lumbe.)
(Mipasiklod yang menangis.)
Ligaya: Pamun, ginu kung ari!
~ “SULIMAN”, Ing Kalatas: Dangka 10 (Ing Pamun nang Tarik kang Ligaya)
***
Anting panalala king minunang diling bayani ning Kapampangan a tubu king Makabebe. Ya ing sinalungat karing dayung Kastila inyang apat a dalan at limampulu't adwa nang banwa ing milabas, mindam ya ing Kapisik king “Suliman: Ing Kalatas”. Iti metung yang kasulatan dikil king meging kabayaniyan nang Aring Tarik Bangko Suliman kanitang kaurang bulan ning Unyu banwa libu at limangdalan at pitumpulu't metung.
Pauli ning kakulangan king pigmulang kasulatan, bala kudtang-isip ing keraklang kalamnan ning kalatas dapot makayagpang karing talatang pisuglung-suglung karing miyayaliwang penibatan—Ukum Zoilo Hilario, Dra. E.H. Lacson, Fr. James Reuters, SVD, Pedro Paterno (agya mang mibansagan yang “turncoat” a ala namang kebalwan king keyang pangatalasulat amlat, Horacio De la Costa ning Ateneo kanita at ing kabalen a Santiago Mallari a sinulat king aklat a “Historia ning Filipinas”.
***
Dake Talabaldugan
minaling – binaling, memaung mabaling o bau ning imi. English — stunk like piss or urine. Alimbawa king pamangamit: “Alang bisang takman keng lutu nang tsa ning magbibingka uling minaling inyang semutanan nang malanging pandan a kinwa namu keng lele dalan papunta keng kabalenan.”
minalingaso – sinalingalngal, memaung matikdi at dela na pa ning angin a linabas inya lakwas abau. English — stunk terribly so much so that no one can stand it by anyone who smells it. Alimbawa king pamangamit: “E de pala pekakutkut itang mete asu keng dayat inyang minalingaso ya inyang kilkal de reng asung danupan agyang e da ne man apangan.”
***
DIPARAN, KASEBYAN at KABALDUGAN
Maralas dang sasabyan deng makatwa ing antini:
“Masyas ya batal ing taung yan!” Kasebyan ya naman kanita ini. Dindam mu ne ini, abe? Masasabi ya pa kaya?
Kabaldugan: Mangabaldugan ya iting taung alang pakyalam kareng aliwa. E ya byasang balikid uling matas ya puluk. E ya byasang manatu, e uling malamarine ya nung e paratut ya. Asne kapangaya. Para kaya ya ing pekabyasa, ya ing pekamasanting o pekamalagu inya alang migit pa kaya. Mababa ya lawe at turing karing aliwa lakwas na retang e mamayun kaya o e pupuri king pangatau na.
***
MIKANLAPIT KABALDUGANG AMANU TAMU
1. mamu – anting bingut aking kababan lub o mekad santing tupa mu naman; mababa lub
2. mapakumbaba – alang ketasan lub, pane mung kababan ing king pilubluban na.
3. mababa lub – kisna ka'amu king panugali at pilubluban, alang bakas mu man ning ketasan lub o kapangayan.
4. mapagmaragul – salungat king mapakumbaba, kisnang kapangayan at ketasan lub at mekad pati na kaparatutan.
5. mapangaya – kapitangan ning paratut.
6. mayabang – mengari king mapangaya, dapot mekad ibat ya king Tagalug uling tau lang lungsud Samperandu at Angeles ding gagamit kaniti.
7. paratut – sari kapangayan at ketasan lub. Bina yang matas lawe king sarili na, gawan na ing sabla ba'ya mung puryan ding aliwa.
8. mapagmataksil – mengari king paratut, dapot ini ing mapapangaya karing gamit o pibandyan na at pati na king nanu mang tagumpe a kulang namu nung e na igulisak mabilug a yatu.
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king muirbiliuqeitpo@gmail.com mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.