“Kabang alang patugut a matatampud ya...
Ing yelung ala pang mekatagkil misan man mamanlag ya.
Kinasna yang pagal karing kapitangan bengi't galingaldo
e na ararakap ing tundu na.
Apaninap na na la naman parati
ding malambat nang meko nang pipumpunan.
Ini malambat neng makakera, atin nang limang banwa
Makasakinda ya, megyelu ne--mengari king tune pamalsinta
king metung a mipataloto burul.
Ing lwa babakbakan na ing miglintusan alang patna.
Atlumpulung banwang asna kalambat bala e pa makagyu
para king metung a lugud a alumud ning lwa.
Palak nang melangi ning pibabatang kaplas...
Nwan a Lagyu mu ing makapaldan--
king ilug ning nana.”
~ Alejandro Sigwa, “Palak ning Kaplas”, Oktubri 10, 2002
***
Labing metung a banwa na ing milabas inyang ing albug keni kekami pikawakawani da kaming mikakatubale. Ati ku pamo king Bukidnon kanita anting dalo king metung a pipagaralang bandi da ring mapilang kakaluguran. Neng melibang ku karin e ku apansingan a limbug ya pala ing pibale-bale mi at likwan de ring katubale ku iti pauli ning albug a asna kalalam.
Malilyari ing antining asna kalalam a albug pauli ning alang patanat a uran a inagnanan na ning anging abagat at asna kalalam mu namang atab.Itang balamu pata na ka keng antining albug at balamu e na ka maligalig pasibayu. Balamu sane na kang mamalug king danum a malalam na marinat pa kayagnan mo ring asan a mengabulus karing kangatbang ligawan. Kawe-kawe lang asna kasaya neng mibulus la. Ika naman bina ka kalungkut.
Agaganaka mu ing albug kanita nung nu ala kang disnan keng pibale-bale mu nung e ing albug at ding asaan mung salubung keka ala lu pala at linikas la king sumangid a balayan.Tabalu nung aranasan mu na ing antita, abe. Makalanging mata. Bisa kang gulisak. Makapangaklak ing kataimikan uling misane na ka king kaynge da ring katubale mu—king gulisak da, sagakgak at tangis a miyayalilang ayling asna kasikan.
Ngeni, meulit na naman. Mipasibaywan e mu ing karanasan nung e ing kaplas. Balamu sa sane na ka. Balamu sa palak namu. Palak na pala ning kaplas lakwas sasaliksik king pilubluban mu pauli ning nung kanita balu mu mibalik la pa deng katubale mu kabud kinati na ing albug—ngeni makalbug na, at balu mu pang e na la muling pasibayu keti.
Lakwas matikdi ing kaplas uling ala na kang panayan pa. Pane namung panalala. Alingongo na namu ring aldo asna ka alang pakyalam king bukas. Bala mu, kabang-kaba abe-abe kayu. E na kayu mikakawani kapilan man.
Oneng mali ka pala...dintang na ing aldo mali ka pala...bala mu mu pala.
***
Dake Talabaldugan
minangat – mitas, mipaymbabo, mibwat. English – raised or lifted slightly. Alimbawa king pamangamit: “Kalambat nang magkakasakit keng pamanintunan nang Poldu inya pasalamatan na mu rin iti at minangat ne.”
minangkak – depatan anting pamiadya bayu ilura ing plema. English – prepared to induce one's spitting out of phlegm by sucking it out of one's throat, making a squawking sound. Alimbawa king pamangamit: “Karakal na karungut mamangan Bebet kaybat minangkak yang alang patanat inya memaglako la ngang alang pamun.”
minangkas – mekisake o sinabut keng saken ning aliwang tau; malyari mu namang sinukub. English – hitched a ride on one's vehicle or one animal. Alimbawa king pamangamit: “Minangkas ya keng kabayung sasaken nang Oruk i Otu uling masakit ya kanu ing sese nang kabayu.”
***
DIPARAN, KASEBYAN at KABALDUGAN
Maralas dang sasabyan deng makatwa pati na ding kayanakan a kabalen ing antini: “Salang malpa, salang magadtu”. Anti king pangalutu ning nasi a e na tuturan ning tutun, misan malpa, misan magadtu. E na na agamat ing makatud a pamanese. Ita ing metung a saingsing ding aliwa.
Kabaldugan: Atin mu namang antita king bye ning tau. Neng misan malisangan, inya buri da o ipangadi da pa a muran bang dimla. Potang mumuran, sisyak la uling lalbug at magkasakit la king dala nang dusa ning albug. Inya ipangadi da na naman ing sana mamanlag. Itang buri da tukyan ning panaun nung nanung buri da.
***
MIKANLAPIT at MISUGLUNG KABALDUGANG AMANU
manyanggul – yaus o bansag king babai kakaburi ning lalaki. King kasalungsungan agyang kabas a kasaryan mikakaburi la.
tau – bansag o yaus king taung akaburyanan ning salungat a kasaryan.
bata – mengari mu naman king tau, bansag o yaus king taung akaburyanan ning salungat a kasaryan.
irug – gagamitan de reng kabalen a miyabuban keng Tagalug. Mikelangan yang gamitan uling e bitasa nung tune yang Tagalug o tune yang Kapampangan a amanu.
pakamalan – yaus o bansag king ninu man a tuturing nang mal king bye ning aliwang tau agyang e na nanu balang. Malyari mu namang makamal.
palsintan – anti mu naman king pakamalan, yaus o bansag king ninu man a tuturing nang mal king bye ning aliwang tau agyang e na nanu balang. Patungkulan king pamalsinta.
sinta – uyat amanung magagamit mu naman anting palsintan, yaus o bansag king ninu man a tuturing nang kapalsinta ning aliwang tau agyang e na nanu balang.
kaluguran – pekamatas a kauryan ning panamdam para king aliwa dapot iti ating katumbas a dapat anting patune king katutwan ning lugud. Parikilan king tune lugud.
***
Salamat pung dakal king pamanangkilik keng Kapisik at SunStar Pampanga. Malyari ko pung mag-email keng kek’ong talasulat king muirbiliuqeitpo@gmail.com mag-text o maus para karing kutang o munikala: 0942-3924-399 o 0945-3795-270.