"ITUNG kung pakamalan:
Karing aldo deti, ampat ayari mu na ing pamagaral mu, makabitasa kung mika-pamikatagung dumalo ka karing dakal a bangsa. At karing pamaglakbe mu, asaksyan mu ing labanang toru.
King Kastila balu mu na, ing metung a tau - ing "matador" - papamuk de salang king metung a manggigil king kamwang toru.
Ing tau susunu ne ing toru king saring kamwa at kamulangan. Kanita, datang ing pepandit ampat ing toru, memulang ne, daraya at kasnang paslu, daramdaman nang malapit na ing tawli nang penandit, tuknang yang mamiragli at pisak neng iyarap ing lupa na king taung ating malutung tibabal at talibung. Ding Kastila awsan da iting "penandit ning katutwan". Iti ing taluktuk ning pamipamuk toru.
King gatpanpung ini, miras ku king sarili kung penandit ning katutwan. Kayari ning makabang pamipulung karing abugadu ku, ding Talapambatas Jovito R. Salonga at Lorenzo M. Tañada, ginawa na kung masulit at maulagang kapasyan a bitasang kablas karing kekata'ng bye: kang ima mu, ding kapatad mung babai, keka at ding sablang pakamalan at pati na ring kanaku. Pinasya kung e makiyagum king pamilitis Mituburang Ukbu (Military Commission) a mituburang suryan la ring pamanyangkan da laban kanaku ring galame ding ukbung talapangatul. Balu mu na, misangkanan kung e makabatas a pamanalan baril, salang king RA 1700 a mibansagan mu namang"Anti-Subversion Act" at saryang pamakamate.
Bina ka pang mura bang asanak ing mabayat a maging bunga ning kanakung pamipasya. King makuyad a salita: kapamilatan ning e pamanagun karing pamilitis, e na ku ipanalakaran ning talausuk, ding talapangatul miyarap yang saksi, e ku miyarap kapanglalwan, e ku kimut at manaimik ku kabud king kekaban ning amanyuri da at panayan ku na mu ing atul.
Pauli ning iti lubus yang metung panig kabud, isipan ku mekad makatud mung asaan ing pekamabayat a parusa ing pagkalub da ka'ku. Asaan kung miyatulang pangasukul king kekaban ning likas kung bye, o mekad miparala kung talakad arap ding lupung talapamaril. King pamamili king gasgas ning kimut king gatpanapung ayni, migpasya na kung lumakad palub king sikang ning kamatayan. Mekad ikutang mu: o't gewa mu iti?
Itong, ing kapasyang ini dapat ne ning pilubluban. Dapat yang kasalangsangan laban karing balangkas ning kelangkatalarwan a simpal da karing kekata'ng alang akarapat a kabalen. Alang akarapat at malambut, mekad lunto karing keraklan, iti ing tawli kung pamanyalungat laban king kapanyupilan at kapanutwan.
Ika kabud ing kanakung itung. Darala me ing lagyu ku't lagyu ning kanakung ibpa. Ala kung makalabwad a pibandyang lakwan keka. E ku mikapanaung manakitan kabang upaan da ku ring kekata'ng kabalen.
Pauli niti, magkalungkut ku. Mikapagasa kung mitalakad sale ebun para keka. Sinali kung maragul a gabun king Masbate king pagasang kaybat ning apulu o labinglimang banwa, ding impun ungut mamunga lang makagyu bang abitasa ing dimut dapot mayan a pamibye-bye.
King kelampalad, keylanganan kung ipisali ing kekata'ng pibandyan kabang makilaban ku karing tuki-tuking lumpungan anting mitubud a kayagum ding talapanyalungat. At kaybat ning tawling lumpungan, dakal pa ing pakibatan ku kesa keng pibandyan.
Ing kabud maulagang pibandyang aypagkalub ku keka ngeni ya pin mu ing lagyung darala mu. Pekikwanan ku king kekaban ning kanakung pamigunyat para king balen ing e ya mirusingan ing lagyung yan at migalang, alang nanumang tatak ning pamitaya para king nung nanu ing makatud. Dudwang ke keka iti ngeni, singkayap na, pangadi ku, inyang iti idwang ne kanaku ning ingkung mu kanaku.
Migadaya kung amanung balak kung basan arap mituburang ukbu (military commission) keng Lunis a pamuklat ning pamanyuri kanaku. Asaan kung ding kayagum a mituburan mapanusig no man sana't maganaka bang tulutan da kung basan ke ing amanu ku bang lunugub karing pamitala. Mekad ini ing mumuna't tawli kung pamakyabe king laganas a kaganapan.
King pamangamanung ini ngaku: Ding mapilan inusuk dang magmakalunus ku para king pakalulu ding maki-upaya king kasalungsungan. Itong, e ku arapat iti agpang king pilubluban ku. Pilinan ku pang mate marangal makatikdo ku kesa king mye makasiklod king kamarinayan.
Ing kek'ong ingkung, Gen. Servilliano Aquino mekatadwa yang inatulan deng mate ding Kastila't Amerikanung talapanyakup. King kayapampalad, akabusan no reti kapamilatan ning liku ning kalma.
Ing kek'ong ingkung, ing ka'kung ibpa mesukul ya naman karing Amerikanu uling liguran na la ring kabalen na kesa karing Amerikanung menyakup kekatamu. Katatawlyan mikabus ya mu rin. Ding pipumpunan tamu mekisulu la king kaplas, king lumbe, at tagulele ning Indung Pilipinas inyang makagapus ya.
Malagad a kalayawan kanaku ing akasulu ke ing Indung Tibwan karing madalumdum a kulkul a nung nu ya mitaginis pasibayu kapamilatan ning kapasimunwan ning metung karing sarili nang supling a pigkaluban nang lapo-lapo pakamal at kabantugan.
Pinupus ke ing kanakung pamangamanu antini: Tinggap ku na ing pamintwan ke ing kanakung pilubluban at tanggapan ing ablas ning masikampu.
Ditak mu ing dapat gawan bang patuknangan ya ing masikampu. Ala kung pamikakunu king kakatawlyang tagumpe ning kayapan salang king kayapan, ning mayap king marok, king pamigising ding Pilipinu.
Patawaran mu ku king pamitabili karing pago mung mura king maragul a kapakibatan para king palipi tamu. Manalig kung luguran mu la ri Indu mu't ding kapatad mu at pagkaluban mu lang pami-ingat at kapanglwalwan a sukat kung aibye karela.
Ing ibpa ku, ing kamatayan na yang peka-maplas kung delanan. Sari keng liguran ke't tengalan anting bayani, inya sa't buri keng tukyan king kutkutan na inyang meyayangu ya bye. Dapot mengari karing sablang lugma, king kelambatan maluluglug la mu rin king uran ning panaun.
Karing payntungulang banwa, pagnasan kung pakapagaral mu sanang masalese, bang'ting upayang mika-matibe kang balangkas nung nu mu italakad ing kekang payntungulan. Mekad ala na ku bang ibye ku keka ing kausukan ning metung a ibpa. Pekisabyan ku na la ring keraklang bapa mu bang saupan da ka nung datang ing pamangaylagan mu at ipangadi kung sana mika-kapakumbaban kang minum karing sibul ding karelang delanan.
Banten mu la ring wali mung babai king kapamilatan ning pamisanak at panamdam. I Viel at Krissy kaylanganan da ing payung ning kekang pamanglwalu king kekaban ning panaun. Anak ya pang bina i Krissy at ing kalma megi yang masungit kekaming adwa. Ing pamikawani mi dintang lusuk karanun. Sana ibawi mu ku, ne. Ingatan me nung makananu keng iningat sanang atin kapibabatan at mapaling panamdam.
Katatawlyan, tikdo ka lele nang indu mu nung makananu yang tinikdo lele ku karing alisus ding kasakitan at kelambitasan matatag at laus-lub at e paytakut. Ipanalangin ku king Apung Ginu, sana amana mu ing keyang alang-sukung diwa at ing sarili nang bansag a taimik a katapangan.
Pegnasan kung ipakilala da ka karing kanakung kakaluguran at paynturwan da ka king pasikut-sikut ning pamaglagpas. Tatakut kung magdili-dili ka ngening dalanan mu iting ala yu ing kekang talapaynturu.
Ing kabud ku mung ayusuk keka: Bumye kang ating dangalan at panusigan me ing pilubluban mu.
Alang lakwas pang dakilang bangsa keti yatu kesa king kekatamung Indung Tibwan. Alang lakwas pang dakilang memalen nung e ding kekatamu. Suywan mu la kabilugan ning pusu mu, king sablang upaya mu at sikanan.
Itong, ing bola ati ne ngeni karing gamat mu.
Malugud, Tatang, (Ninoy) 11 ning Bengi, 25 ning Agostu, 1973
Ing kametung-metungan kung mal a pibandyang aypamana keka ya kabud ing lagyung daralan mu. Bumye kang ating dangalan at panusigan me ing pilubluban mu.
****
Malyari kang magparalang sulat o mambag kawatasan, kapusungan, balita, munikala o sisti. Parala mu kabud o iyaus king kek'ong talasuyung talasulat king text o cp: 0919-6940-224 o king email: garciakragi@yahoo.com.