GIPAKAMATYAN sa atong mga bayani ang kagawasan. Nahimong mithi kini nga naglataylatay sa atong kaugatan sa pagpakabuhi. Suwayi kini sa paglangkat agig pamintaha, mahimong bangis ang pagpakigbatok.
Ang usa ka langgam kon halwahon daot ug luya. Way kadasig ang iyang mga pako sa pagkapakapa. Ang tawo sad kon bilangguon luspad ang panagway. Kay di man makahanggap sa lab-as nga hangin ingon man mainitan sa inahang adlaw.
Maoy nagdilaab nga damgo sa gihalwang langgam ug sa gibilanggo nga tawo nga mahimong gawasnon. Kalalim sa kalibutan sa gawas. Monang kon ang langgam di makaharong sa kamingaw maghikog. Kon may higayon sad, ang binilanggo molayas sa rehas.
Kay way katumbas ang mga katungod nga gidalit sa kagawasan. Kagawasan sa pagpuyong malinawon., pagpilig relihiyon, pagkab-og edukasyon, pagpundok, pagsulti, pagsuwat ug labaw sa tanan pagpadayag.
Atong gisaulog sa Sugbo karong buwana ang press freedom. Kini ang lig-ong kagawasan nga sandiganan sa kamatuoran ug hustisya. Gibuhi kini alang sa demokrasya sa mga peryudista ug broadcaster. Sila ang naglangkob sa ikaupat nga estado (fourth estate) sa kagamhanan.
Way wa magmahal sa kagawasan. Labi na kanatong mga Sugbuanon nga nakatagamtam sa kabililhon niini. Ang nakasinati sa Ikaduhang Gubat sa Kalibutan ug sa Martial Law nakasaksi sa kadulom sa kinabuhi kon way kagawasan.
Apan pait hunahunaon nga hangtod karon aduna pay pipila sa atong mga igsuon nga manigbas sa katungod sa pagpadayag. Daghan na sa atong mga broadcaster ug newspapermen nga gilugtian sa kinabuhi kay nagpadayag sa kamatuoran.
Ang kinangilngigan mao kadtong Maguindanao massacre diin daghang mga mediamen ang giapil sa pagpatay. Makapanlimbawot sa mga balhibo ang maong hitabo. Ang naghimo sa ingon mga utok-mananap nga di angay sa pag-ila isip usa ka tawo.
Ang pagpatay sa usa ka doctor-broadcaster sa Palawan mao say pagpakita sa kabangis sa usa ka gamhanan nga tawo nga hangol sa gahom. Nabungog ang iyang garbo sa kamatuoran nga giyagyag sa broadcaster batok kaniya sa publiko. Nigamit sa kusog sa armas agig panimawos.
May lugway unta ang pasensiya sa di pa mohimog krimen. Ang pagtahod sa mga katungod hatagag dakong bili di kay kumkumon ang balaod kay nagsalig nga gamhanan. Wa hinuoy makapugong sa usa ka yawan-ong tinguha.
Sa pikas bahin, di sad angay abusahan ang maong kagawasan sa pagpadayag. May sukod ang maong kagawasan nga di gamiton sa pagpamakak ug pagdaot sa dungog sa ubang tawo. Alagad ra gyud kini sa kamatuoran ug hustisya.