Apollo Carza
Cawayan, Dalaguete, Cebu
BAG-O lang namatay si Dolphy, ang King of Comedy sa lilas nga Pilipinhon. Usa siya ka leyenda sa pelikulang Tinagalog kon bahin sa komedya, tistis, tiaw-tiaw, pasiaw o gitik-gitik ang hisgutan. Sa iyang kamatayon nahinumdoman ko ang akong uyoan nga mitaliwan na sab tulo na ka tuig ang nakalabay. Katalirungan sila si Pidol kay si Ingko Dikoy namatay sa edad nga otsinta.
May pagkasiaw sab to si Ingko Dikoy. Makatagad sa mga pundok-pundok. Apan subra ka palahubog. Danagan ug dali rang makakita og lalis sa imnanan og tuba ni Manang Sima sa among dapit sa Panukdokan. Ug kon lupigon ra ba sa lalis modayog pauli sa ila (balay sa akong mga apuhan). Inigbalik magdala nag sundang o pinuti ug manghagit og buno.
Sa sinugdanan nahadlok ang among mga silingan, apan sa nadugay na, dili na nila balehon kon magmaoy o magdausag na ang akong uyoan. Mangatawa na lang sila ug giisip nga komedya ang iyang pagpanghagit og buno.
“Nakabantay ba mo nga kana si Dikoy kamay-ong ni Dolphy?” matod ni Manoy Bentong, akong uyoan sa pag-agawan, usa ka higayon niana ngadto kang Papa Melyong, akong amahan ug igsuon ni Ingkod Dikoy. “Ang kilay, mata ug bigote.”
“Ay, daghan man ang nakabantay ana,” si Mama Nating ang mitubag.
Nagtuo kami nga sa iyang edad nga singkwenta, dili na gyud maminyo si Ingko Dikoy ug magpabilin kining ulitawong guwang hangtod inigkamatay.
Usa ka buntag samtang naglingkod ko sa lingkuranang kawayan ilalom sa punoan sa yabana sa among tugkaran miduol si Ingko Dikoy kanako. Trese anyos pa ako niadto.
“Poloy, nahalinan ka man og duha ka kanding kahapon, bi pahulama kog kinintos,” matod ni Ingko Dikoy.
“Tua man ni Mama Nating. Akong gipahipos, tagana inigtungha ko sa kolehiyo.”
“Aw, ingna si Mama mo nga hulman sa nako ang kinintos kay moadto ko sa Sugbo. Basig makakita ko didtog trabaho. Adto ko abot sa ilang Tomas. Inigbalik nako bayran ko kini,” hangyo ni Ingko Dikoy. Si Manong Tomas, igsuon ni Manoy Bentong, nagtrabaho sa usa ka restawran sa dakbayan isip katabang nga kusinero.
Didto sa siyudad sa Sugbo nasulod si Ingko Dikoy sa trabaho isip usa ka katabang sa panimalay sa tag-iya sa restawran nga gitrabahoan ni Manong Tomas. Nahimo siyang hardinero, panday, ug guwardiya. Sulod sa napulo ka tuig siya didto una pa makabalik sa Panukdokan, atol sa pista ni Santa Monica sa bulan sa Mayo. Nakahuman na ko sa kursong Agriculture diha sa Argao Agricultural College. Wala malimot si Ingko Dikoy sa iyang utang. Gibayran niya ang kinintos pesos nga may pakaping usa ka gatos isip tubo.
Nagngisi pa siya nga mitunol niini kanako. Unya liwas sa pista mibalik siya sa siyudad sa Sugbo. Ug sukad niadto wala na mahibalik pa.
Apan sa paglabay sa bayinte ka tuig nahibalik siya nga tigulang na kaayo ug masakiton.
May dakong parte sa iyang atay nga nihubag (hepatitis) tungod sa pag-ininom og bino ug pagpanigarilyo. Gitambagan siya sa doktor nga pabakasyunon sa probinsiya kay lab-as ang hangin ug ang mga untanon. May mga tabletas nga gi-resita kaniya. Diha siya abot sa amoa kay dugay na mang nitaliwan ang akong mga apuhan. Apan paglabay sa duha ka bulan namatay ang akong uyoan niadtong tuig 2009.
Sa adlaw nga gitakda alang sa paglubong kang Ingko Dikoy, dihay duha ka mga babaye ning-abot sa amoa. Ang usa nga sa akong banabana nag-edad og kuwarinta o kapin, may dalang duha ka tin-edyer nga dalagita; ang ikaduha (hamtong na), may kuyog sab nga duha ka hingkod nang mga ulitawo. Nagpaila sila nga mga asawa ni Ingko Dikoy ug ang ilang kuyog ilang mga anak.
Nakapahiyom ko sa akong kaugalingon. Kamay-ong tuod si Ingko Dikoy kang Dolphy sa dagway. Ang nakalahi lang kay unom ang mga babaye nga nalambigit kang Dolphy nga may disiutso ka mga anak. (KATAPUSAN)