Garcia: Pamisalisi ning Pali at Dimla at ding Sakit a Mamagalto

PAMISALISI ning Pali at Dimla at ding Sakit a Mamagalto

(Alternate Rendezvous of Heat and Cold and Prevalent Diseases)

Ninu ing makamale

King salusu ning bigang lalabas

Susulapo ning anging amyam

Kaliwas ning abagat?

Balang metung mimisip

E ya malyaring dugpan ning nanu mang sigwa.

Deng mung aliwa!

Aliwa yaku.

Deng mung aliwa!

Ninung makamalit

King pirapal ning bye pangsamantala

Tataginis ning balang also

Kanglas ning balang bengi?

Balang tau e makaisip

A ya malyaring dakpan ne ning kamatayan.

Deng mung aliwa!

Aliwa yaku.

Deng mung aliwa!

Alang bisang mye pansing

King maslag a katutwan.

Pipilinan da pa ing lintwang ning pamangalingwan.

Kabud datang na ing mitakdang penandit

Ing katutwan lakwas dang e buring akit.

~Miguel Serrano, “Deng Mung Aliwa” 12.19.06

*****

Kabud dintang na ing kaleldo kabang salising palipas na ing panaun ning dimla, mamagalto ing miyayaliwang sakit a makapanaun king sangkan a pauli ning misasalungat a kabilyan ning panaun. Mengari king nung bulusanan yang marimlang danum ing bubusuk a kawali—salitsit ya’t lakwas busuk.

Bala reng tau mu namang e mibage ugali. Kabud mitagmu la salitsit ing taltalan uling pipilit ning balang metung king aliwa ing ya makatud ya at ing kasabi na mali ya. Misasalangsang lang bina at maralas ing mipangulisak la angga na king mipate la’t mipanasakit.

Ing panaun ngeni a nung nu misasalangsang ing pali at dimla manibatan ning sakit da ring tau. Kuku, sipun, lagnat, pangapayus o pangalako siwala, sakit dungus pati na sakit buntuk pauli ning pali. Manakitan la wala ring mangawang panulu. Masikan la panakitan uling dakal lang misasalunan karing tau,anak man o matwa, kalulu at mabandi at agya mang lalaki’t babai.

Ating awsan dang pasma mu naman a nung nu manibatan ing pamangasyas ding kalamnan a maging sangkan ning sulit pamanggalo karing gamat, pago at gulut. Dakal miyayaliwang panulu ing pamisali da at e ta alako ing pamipalwal dang salapi ding tau pauli ning sakit. Iti panibatan ning binang pamipawas kaybat memulandit, miglakad mabilis o memwat dakal at mabayat.

Deng mapapasma ila pin deng asno kapagal kaybat mandilu la kaybat melangi na ing pawas da. Kaybat mindilu mangalgal la’t galungggung keng dimla uling misalisi ing dimla’t pali inya ing katawan mangabigla ya at iti ing panibatan ning sakit a lakwas masakit. Nung mepasma ka, e mo man aytas deng gamat mu lagpus keng bunutk mu o babo niti.

E ka makakimut masalese uling daig do pa ring bakal ding pago mu at masakit la ring litid mu pati na kalamnan a mikarimla. Deng manilut ila ring saguling makapaldan king pasma. Deng kasing manulung gagamit keng Pamanulu king Paralaya o Western Medicine. Makwa mu namang ulwan keng pamaninum tsang ange at laya (salabat) ing pasma uling ilako da reti ing pakabara kareng uyat at kalamnan.

Dakal a sakit a malyaring ulwan king likas a paralan, agyang sakit la king panaun ning dimla o panaun ning pali o agyang panaun ning pamisalisi da reti. Atin mung ilako mu naman keng kakanan tamu, maksaup mu naman king pamipaldan.

Mingat keng sakit king kasalungsungan!

*****

Dake Talabaldugan:

1. kuntíl-butil – (palagyu) butingting, busisi, kutingting. English – too many extraneous, unnecessary details or elements that cause delay to a task. Alimbawa king pamangamit: “Keng kuntil-butil a lalatlat ding balang metung mekad e ya malaus ing pamikit-ikit dang pasibayu deng miyabe-abe talapagaral a babalakan da.”

2. kunwâ – (palagyu) kungwari, kumwari, sangkan-sangkan. English – simulatedly, in pretense, pretending, feigning. Alimbawa king pamangamit: “Kunwa mo e ne buri agyang kapurit ining Osang i Abling dapot king pilubluban na asne pala kaburi.”

3. kupad, kakuparan – (palagyu) bagal, lagad. English – sluggishness, slowness of action or movement. Alimbawa king pamangamit: “Alang sumambut keng kupad nang Saryu uling daig na la reng pawikan pati na sing susu.”

4. kupás – (palagyu) mepusyo kule o kislap, meputla kaslag. English – discolored, faded. Alimbawa king pamangamit: “Ala ya pa mu rin kupas keng pamagdalit na i Sebya agya mang malambat neng e magsane kanita pang tawli yang migdalit king metung a ligligan king kabalenan.”

5. kupkóp/kupkúp – (palagyu) kandili, lingap, mapanglwalung masabal. English – kept and protected under one’s care (as a hen covers its chicks under its wings). Alimbawa king pamangamit: “Aliwa ing kupkup a pepakit na ning talasuyu ning Apung Ginu karing sablang tau at ala kang akit kayang nanu mang pamangabiran kaninu man.”

*****

IRIYANG KAPAMPANGAN: Siguk. Nung bina yang mabsi ing ninu man, mipapasiguk ya nung e ya man manigab paulit-ulit. Kapanwalan da reng mangatwa at metung yang iriya tamu ini anting Kapampangan, mangabit ka kanung binilug a sinulad at basan ya king wawa at ipekat ya keng kanwan ning sisiguk lakwas na nung bingut ya iti. Kaybat paynuman yang papatad-patad makata-pitung ukdu king metung a basung danum bang miganap ing pamanulu keng siguk. Inyang sibuknan kung ing danum mu yang ininum kung makatapitung ulit—uyta milako ku siguk agyang e ku mipakat mabasang sinulad keng kanwan ku.

*****

PAMIPALINO: Ing Kapisik magnasa ya at manwalang misubling pasibayu ing lagablab ning legwan ning Kalinangan Kapampangan kapamilatan ding keyang dalit, kawatasan, amlat at miyayaliwang kapaglalangan a misulat king pigmulan at tune kulitan kambe ning dalise at mapagmasabal a pamisip at parasan. Ing panyulat ding pipumpunan yang sukat mataluki at miparangalan kapamilatan ning pamangamit kareti at aliwa ring karing dayu at salungat a paralan dang dela keti Kapampangan. Ing Kapisik ala yang kikilingan a kapanaligan, aguman o ninu man nung e ing Lubusang Katutwan.

====================

SUPPORTING PEACE. After 76 years of sufferings and torture, Veteran Isabelo Bandorin can still recall the war he fought for the country. As the nation celebrated the 76th Araw ng Kagitingan on Monday, Bandorin still rallies for peace and continuously supports President Rodrigo Duterte’s efforts in maintaining order in the country.---Mar Jay Delas Alas/PIA-3

‘MALASAKIT.’ Mayor Edwin Santiago, Vice-Mayor Jimmy Lazatin and Councilor Angie Hizon distribute grocery packs to families of veterans as manifestation of the city government’s ‘malasakit’ to Fernandinos who fought for democracy.---Chris Navarro

-end-----

Trending

No stories found.

Just in

No stories found.

Branded Content

No stories found.
SunStar Publishing Inc.
www.sunstar.com.ph